Noorwegen - Ver boven de poolcirkel bekwaamden ruim 300 mariniers zich de afgelopen maanden in het overleven, bewegen en vechten onder Arctische omstandigheden. Een training die stamt uit 1971, toen het Korps Mariniers samen met de Britse Royal Marines Commando’s de opdracht kreeg om de Noordflank van Europa te verdedigen tegen het Russische gevaar. Een training die vandaag de dag door de ontwikkelingen aan de Noordflank van het NAVO-verdragsgebied, de geopolitieke ligging en het strategisch belang van de noordelijke regio, wederom van groot belang is.
'Hoewel de strijd om de Noordpool zich vooralsnog juridisch lijkt te voltrekken, zijn de Arctische landen niet wars van militair vertoon'
Op 2 augustus 2007 verraste Rusland de wereld met een onverwachte actie. Op die dag plantte de kleine onderzeeboot Mir een Russische vlag op de zeebodem van de Noordelijke IJszee op een diepte van 4.261 meter onder de geografische Noordpool. Met deze actie liet Rusland de wereld zien dat zij aanspraak maakt op het leeuwendeel van het poolgebied. De actie deed de spanning tussen de Arctische landen toenemen en de gemoederen in de media oplaaien over een ‘nieuwe Koude Oorlog’, ‘Arctisch landjepik’ en een race naar bodemschatten. Door de klimaatverandering en het smelten van het ijs in en rond de Noordelijke IJszee ligt immers toegang tot aanzienlijke gas- en oliereserves in het verschiet. Volgens de U.S. Geological Survey mogelijk zelfs 13% van de onontdekte wereldvoorraad olie en 30% van de potentiële wereldvoorraad gas. Kortom, een fossiele levensader van immens economisch belang.
Het land op de Noordpool valt onder de onbetwiste soevereiniteit van de 8 Arctische staten. De 5 landen die grenzen aan de Noordelijke IJszee – Denemarken via Groenland, de Verenigde Staten via Alaska, Noorwegen, Rusland en Canada – kunnen op basis van het VN-zeerechtverdrag aanspraak maken op een gedeelte van het zeegebied en daarmee op de Noordpool. Op basis van dit verdrag, beter bekend als de United Nations Convention on the Law of the Sea, hebben 4 van de 5 landen een claim ingediend op de Noordpool.
Wij moeten er rekening mee houden dat de oplopende spanningen in het Noordpoolgebied kunnen escaleren. 4 van de 5 kuststaten in het Arctisch gebied zijn immers NAVO-lidstaten en zo raakt een conflict op de Noordpool ons direct. Veiligheid van de bondgenoten is immers ondeelbaar. Het Arctisch gebied is dan ook van strategische betekenis voor de NAVO en Nederland en beiden hebben daar legitieme veiligheidsbelangen. Goede samenwerking tussen alle relevante actoren in het gebied is dan ook van belang voor het handhaven van de vrede en veiligheid.
Directer nog is het belang van de zeevaartroutes. Voor het eerst sinds mensenheugenis is de route om de noord, waar Willem Barentszoon eind 16e eeuw vergeefs naar zocht, enkele maanden per jaar bevaarbaar. Zo arriveerde in september 2013 het eerste Chinese vrachtschip via de noordelijke route in de haven van Rotterdam. Hiermee lijkt deze vaarweg serieuze concurrentie te worden voor de route via het Suezkanaal. Met grote economische voordelen. Het verkort de reis van Shanghai naar Rotterdam met 5.000 zeemijlen, wat de rederijen reistijd, brandstof en de kosten van een Suezpassage bespaart. Daarnaast is het gevaar van zeeroverij op de noordelijke route nihil. In tegenstelling tot de Verenigde Staten en Europese Unie, ziet Rusland deze route niet als een internationale waterweg, maar als een interne waterweg. Daarmee claimt Rusland het recht om de scheepvaart op die route te reguleren. Voor onze economie is het dan ook van groot belang dat Rusland de nieuwe zeevaartroute als een internationale waterweg accepteert en daarmee het recht van vrije passage garandeert.
Hoewel de strijd om de Noordpool zich vooralsnog juridisch lijkt te voltrekken, zijn de Arctische landen niet wars van militair vertoon, om hun onvermijdelijke aanwezigheid in het poolgebied te onderstrepen. Waar het planten van de Russische vlag op de bodem van de ijszee nog als een sterk staaltje hanengedrag werd gezien, hebben de 5 hoofdrolspelers de afgelopen jaren hun militaire capaciteiten in het Poolgebied gestaag uitgebreid. In de wetenschap dat het geopolitieke en economische belang van het hoge Noorden de komende jaren alleen maar toeneemt, blijven wij trainen voor het onvoorspelbare.
Vice-admiraal Rob Kramer,
Commandant Zeestrijdkrachten
