Schok nog niet te boven

Herdenking 75 jaar Slag in de Javazee heeft extra rouwrand

Deze maand is het precies 75 jaar geleden dat 3 Nederlandse schepen ten onder gingen tijdens de Slag in de Javazee. Een internationale ‘Combined Striking Force’, onder leiding van schout-bij-nacht Karel Doorman, bond de strijd aan met een Japanse overmacht. Doorman bekocht dat met de dood, net als 914 landgenoten. Dat de scheepswrakken – de laatste rustplaatsen van de meesten van hen – onlangs bleken te zijn verdwenen van de zeebodem, zorgt voor een extra rouwrand om de herdenking van de slag. Betrokkenen zijn die schok nog niet te boven.​

Schout-bij-nacht b.d. Jacques Brandt is voorzitter van het Karel Doormanfonds (KDF), het steunfonds voor (oud-) marinepersoneel. Ook  maakt de stichting sterk voor de belangen van de overlevenden van de slag en de nabestaanden van slachtoffers. De oud-marineman was uiteraard uiterst onaangenaam verrast bij het vernemen van het nieuws, eind vorig jaar. Het KDF was zelf opdrachtgever van de internationale duikexpeditie naar de locatie van de Nederlandse oorlogswrakken. “Speciaal voor de komende herdenking wilden we graag actuele beelden van de oorlogsgraven op de bodem van de Javazee”, legt Brandt uit. “De duikers troffen slechts 2 diepe afdrukken aan waar Hr. Ms. De Ruyter en Java ooit lagen en slechts een deel van de brug van Hr. Ms. Kortenaer. Ik was ontdaan en met mij vele anderen.”

Altijd al veel emoties

Volgens Brandt bracht de jaarlijkse herdenking van de Slag in de Javazee altijd al veel emoties met zich mee, door alle verhalen die er loskomen. Dit jaar zal dat niet minder zijn, integendeel. “De afgelopen periode hebben we als KDF veel reacties gehad. De ontmanteling van de oorlogsgraven is een enorme schok voor de nabestaanden. Er meldden zich hierdoor ook veel nieuwe mensen die wij nog niet in ons bestand hadden. Een mooi voorbeeld is de zoon van een marineman die met de Java ten onder ging. Hij heeft nooit de kans gehad om zijn vader te herdenken in de buurt van het oorlogswrak. En nu kan dat nooit meer, omdat het schip weg is. Dat raakte hem. Wij hebben nu wel kunnen regelen dat deze nabestaande mee kan met een herdenkingsreis van de Oorlogsgravenstichting naar Indonesië. Hij kan dan zijn gesneuvelde vader herdenken op het ereveld van Kembang Kuning bij Surabaya, op Java. Noem het maar ‘een mooie druppel op de gloeiende plaat’.”

Eindslag van 3 maanden strijd

“Op Kembang Kuning staat niet alleen het Karel Doorman-monument, voor de 915 marinemensen die een zeemansgraf vonden bij de Slag in de Javazee”, vervolgt Brandt. “Er is ook het Vlootmonument, voor 356 andere marinemensen die voor en na de Slag in de Javazee het leven lieten bij de verdediging van Nederlands-Indië. De Marineluchtvaartdienst (MLD) heeft hier eveneens een gedenkteken. Vergeet niet dat vliegtuigen van de MLD al in december 1941 Japanse doelen aanvielen in het zuiden van de Filippijnen. Ook onze onderzeeboten waren in die tijd al druk in gevecht met de Japanners. Of neem de mijnenlegger Prins van Oranje. Deze blokkeerde zo lang mogelijk de toegang tot de olie-installaties op Borneo, maar werd later vernietigd door de Japanners. Daarbij kwamen zo’n 100 mannen van de Mijnendienst om. We herdenken op 27 februari dus weliswaar officieel de Slag in de Javazee, maar in feite vormde dit gevecht de eindslag van 3 maanden strijd bij Nederlands-Indië.”

Tijd te kort

De ‘Combined Striking Force’ van de geallieerden maakte geen kans tegen de Japanse numerieke meerderheid. Daarbij waren de Japanse eenheden tactisch uitstekend op elkaar ingewerkt. “Aan de kant van de Nederlanders en hun Britse en Amerikaanse bondgenoten lag dat anders”, vertelt de schout-bij-nacht. “De Amerikanen hadden zich lang afzijdig gehouden, om hun neutraliteit niet in gevaar te brengen. Pas na de aanval op Pearl Harbour, 7 december 1941, haakten zij aan. Vanaf toen gingen zij ook samenwerken en mee-oefenen.” De tijd was toen uiteraard veel te kort om van het vlootverband een geolied geheel te maken.”

Morele kracht

Brandt vindt dat er een belangrijke les te leren is uit deze gang van zaken. “Het geeft aan hoe belangrijk het is, ook nu, om te blijven investeren in internationale samenwerking, geoefendheid en operationele gereedheid. In feite bereid je je altijd voor op de laatste oorlog die je gevoerd hebt, omdat je lastig in de toekomst kunt kijken. Maar is het juist van groot belang om aan te haken bij nieuwe ontwikkelingen. Waar we – terugkijkend op de Slag in de Javazee – ten slotte bewondering voor moeten hebben, is de morele kracht waarmee de eenheden toen de strijd aangingen. Ook al viel te verwachten dat de overmacht te groot zou zijn, niets doen was geen optie.”