Luchtmacht levert ceremoniële bijdrage aan Prinsjesdag
Een goede uitvoering vergt een strakke voorbereiding. Enkele dagen voor Prinsjesdag kwam een groep militairen daarom samen in het stadion van voetbalclub ADO Den Haag. Op de speelkalender: de generale repetitie voor het intreden van de vaandelwachten. Ook de luchtmacht gaf acte de présence en het resultaat mocht er zijn.
Tekst: kapitein Nico Schinkelshoek | Foto’s: Sjoerd van der Hucht
‘Het vaandel is iets heiligs’, horen de aanwezigen tijdens de briefing in de supportersruimte. Over enkele minuten gaan de tientallen militairen het veld op met de vaandels van de verschillende krijgsmachtonderdelen. Strak in de pas en volgens vaste protocollen. Want, voordat het vaandel op Prinsjesdag met de troepen mee mag naar het centrum van de Hofstad, moet de vaandelwacht ‘intreden’. Een gebruik waarbij deze zevenkoppige groep aansluit bij de rest van de militairen. Vanaf dat moment valt de vaandelwacht onder bevel van de Commandant Erewacht. En precies dat stukje beoefenen de aanwezigen in het stadion.
Wat is Prinsjesdag ook alweer?
Op de derde dinsdag in september gaat de koning traditiegetrouw met de Glazen Koets naar de Koninklijke Schouwburg in Den Haag. Daar spreekt hij de Troonrede uit. Daarin staan de belangrijkste plannen van de regering voor komend jaar. Vervolgens gaat de minister van Financiën met het koffertje naar de Tweede Kamer. Daar biedt hij de Miljoenennota en de Rijksbegroting aan. Hierin staat hoeveel geld de regering het komende jaar voor de verschillende plannen beschikbaar stelt en waar dat geld vandaan komt.
Net als tijdens vorige edities van Prinsjesdag staat de afvaardiging van de luchtmacht bij Paleis Noordeinde, het startpunt van de zogenoemde ere-afzettingsroute. Via deze weg verplaatst de koninklijke stoet zich naar de Koninklijke Schouwburg. Na het uitspreken van de Troonrede keert het gezelschap weer terug naar het paleis. Al die tijd, zo’n twee uur in totaal, staan de militairen in het gelid.
De vaandelwacht van de luchtmacht staat overigens niet alleen binnen de hekken van het werkpaleis van de koning. Naast hen staat een detachement van de Groep Luchtmacht Reserve (GLR). Aan de andere kant van het bordes staat een wat groter detachement van de Staf Commando Lucht- en Ruimtestrijdkrachten en weer daarnaast bevindt zich het Orkest Koninklijke Luchtmacht. Alles bij elkaar opgeteld zo’n 120 luchtmachters. Samen vormen zij de Erewacht Paleis Noordeinde. Zij zijn op hun beurt weer onderdeel van de ruim 2.000 militairen, veteranen en studenten die namens alle defensieonderdelen vooral ceremoniële rollen vervullen tijdens het evenement.
Het beste zicht tijdens balkonscène
Na het intreden in het stadion valt de vaandelwacht onder bevel van Commandant Erewacht Paleis Noordeinde. Die rol is dit jaar in handen van vlieger luitenant-kolonel-reservist Terts ‘Stevie’ van den Berg. Naast zijn functie als instructeur op de PC-7 is hij Plaatsvervangend Commandant van de GLR en heeft hij dus ook de leiding over de 120 luchtmachters (deels beroepsmilitair, deels reservist) die tijdens Prinsjesdag bij het paleis staan opgesteld. Een taak waar hij enkele jaren geleden inrolt als hij intekent voor een sabeltraining. Voor de overste is dit zijn derde Prinsjesdag. Hij weet dan ook ongeveer wat hem te wachten staat. “Toen ik dit een aantal jaar geleden voor het eerst deed, was ik wel een tikkeltje zenuwachtiger dan nu. Maar het blijft speciaal om te doen.” Tijdens Prinsjesdag draait de overste een script af. Afhankelijk van de situatie komt daarbij het nodige ceremoniële eerbetoon kijken. Zo krijgt het vaandel de nodige egards, wordt het Wilhelmus gespeeld en ontvangt de koning een eregroet. “Er is veel ceremonieel vertoon, terwijl we daar in Nederland eigenlijk niet zo van zijn. We zijn daar te nuchter voor. Maar Prinsjesdag is daar een groot moment in. Ik houd ook wel een beetje van orde en netheid”, lacht hij. Een bijzonder moment vindt de commandant de balkonscène. Dan verdwijnen de dranghekken en mogen de bezoekers dichterbij het paleis komen. Zijn troepen staan dan nog steeds onder het balkon, terwijl hij zich tussen hen en de menigte bevindt. “Ik heb daar het beste zicht.”
Het niet goed is opnieuw-principe
Tijdens deze generale repetitie geldt het ‘niet goed is opnieuw-principe’. Fouten maken kan nu nog, straks valt elk detail op. Zeker bij de vier vaandelwachten, die letterlijk boven de rest uitsteken. ‘Voorwaarts, mars’, schalt even later door de catacomben. Ongeveer twintig minuten na afloop van de briefing verschijnen de eerste personen op de natgeregende grasmat. Trots lopen de luchtmachters tussen de drie andere vaandelwachten: het Vaandel Korps Mariniers (de Erewacht bij de Koninklijke Stadsschouwburg), het Vaandel Garderegiment Fuseliers Prinses Irene (Ere-afzetting bij de Koninklijke Stadsschouwburg) en het Vaandel Garderegiment Grenadiers en Jagers (loopt mee met de Koninklijke Stoet).
‘Ja, het vaandel is zwaar’
Zijn pak is op de druilerige oefendag volledig natgeregend, maar het enthousiasme is er niet minder om. In het dagelijks leven werkt adjudant Peter Kruit op de ICT-afdeling van ProRail, daarbuiten vervult hij de rol van Vaandeldrager al zo’n twintig jaar met verve. Hij behoort tot het zeer selecte gezelschap militairen dat deze taak verricht bij ceremoniële aangelegenheden. De voltallige vaandelwacht, bestaande uit alleen reservisten, komt eens per zes weken samen op Nieuw-Milligen om de vaardigheden op peil te houden. Zo’n zes keer per jaar worden zij ingezet: bijvoorbeeld tijdens staatsbezoeken, de Nederlandse Veteranendag en dus ook op Prinsjesdag. Voor Kruit is het de vijfde keer dat hij het vaandel draagt op dat laatstgenoemde evenement.
Traditioneel gezien ging het vaandel voorop in de strijd en gaf het aan waar de commandant zich bevond, legt de onderofficier uit. Nog altijd heeft het een grote waarde binnen de krijgsmacht en worden vaandels met eer behandeld. “Ik heb er een bijzonder gevoel bij. Ik sta hier dan ook met heel veel trots”, zegt hij met een grote lach. “En of het zwaar is, zo’n vaandel? Toch wel! Het oefenvaandel valt nog mee, maar bij het echte vaandel komt er nog een kilootje bij. Dat weegt vijf tot zes kilo. En je komt als eerste aan en gaat als laatste weg.”
Het vaandel toont de band met het Koninklijk Huis
Dat de militairen uitgebreid stilstaan bij dit onderdeel, is niet zonder reden. Het vaandel is namelijk het enige onderdeel van het met ceremonieel overladen Prinsjesdag dat de koning beantwoordt. Met een knikje welteverstaan. De vier vaandelwachten hebben zowel tijdens het intreden als daarna dan ook een belangrijke taak. Niet alleen vormen vaandels een symbool van onderlinge verbondenheid tussen de militairen van een onderdeel, ze zijn ook het uiterlijke teken van de band tussen een eenheid en het Koninklijk Huis. ‘Vaandelwacht, zet af, geweer’, klinkt het even later bij het zestienmetergebied. Het is een van de laatste hoorbare commando’s. Na zo’n anderhalf uur trainen zijn de puntjes op de i gezet. Vijf dagen later betaalt dat zich uit.
‘Laten zien dat wij als gewapende macht onze democratie en rechtsstaat beschermen’
‘We staan er niet om het staan’
Adjudant Johan Blom werpt een kritische blik op het veld. “Dat ging niet helemaal gelijk”, zegt hij tijdens de voorbereiding vanaf de tribune. Op Prinsjesdag vervult hij de rol van detachementsadjudant voor het grote detachement bij Paleis Noordeinde. Dat bestaat uit zo’n 35 personen en is gevuld met militairen die op de staf werken, aangevuld door twee collega’s van het Centrum voor Mens en Luchtvaart (CML) in Soesterberg en vier Dienjaarcollega’s. “Ik moet ervoor zorgen dat alles er strak uitziet. We hebben onder meer geoefend met exercitie. Ik zit vooral op de details”, legt hij uit.
Op Prinsjesdag houdt Blom vanaf de achterste rij alles nauwlettend in de gaten. Bijvoorbeeld of er geen mensen omvallen. Iets dat vanwege het lange stilstaan regelmatig gebeurt. “Voor sommigen is dit de eerste keer. Ik geef hen allerlei tips; je kan bijvoorbeeld op je ademhaling en spierspanning letten. Zo kan je jezelf toch een beetje comfort bieden, ondanks dat het een lange rit is.”
De adjudant deed jaren eerder mee als onderdeel van een luchtmachtdetachement. Het belang van meedoen neemt volgens hem alleen maar toe. “Je staat er niet om het staan. Je laat zien dat wij als gewapende macht onze democratie en rechtsstaat beschermen. Dat heeft een heel groot ceremonieel vertoon, maar het is de basis van de vrijheid waarin we in Nederland leven. Nu staat dat onder spanning. Dat geeft me meer motivatie om hier te mogen zijn.”
