Tekst KAP Arjen de Boer
Foto Herman Zonderland, KPL-1 Sanne Kingma ׀ video Paris Hidden, SM Malcolm Duregger

Aan de bak tijdens Explosive Lion

Mogelijk een verdachte, gevaarlijke stof op een plaats delict? Bel de militairen van de CBRN Response Eenheid om alle risico’s in te dammen.

In de kille catacomben van Fort Everdingen lopen 2 wezens. Rechtop, 2 benen, 2 armen. Hun stemmen klinken vervormd. Het zijn militairen in bizarre oranje en gele pakken. Ze lijken rechtstreeks uit een sciencefiction verhaal gekropen.

De setting tijdens de onlangs gehouden oefening Explosive Lion heeft iets filmisch. In een ruimte verlicht een felle bouwlamp een tafel vol spulletjes. Het is een mini-laboratorium, inclusief gasfles, chloor, slangetjes, reageerbuizen in een bak met ijsblokjes, allerlei rare flessen die voor een leek abracadabra zijn.

Alle alarmbellen gaan af

Hier maken ‘ze’ geen roomsoezen. Het gaat om een lab van de terroristische groepering die, volgens het oefenscenario, van plan is om aanslagen te plegen in Nederland. Het gebruik van een chemisch of biologisch wapen zorgt dan voor meer chaos en slachtoffers. De mogelijke aanwezigheid van gevaarlijke stoffen laat alle alarmbellen afgaan. Daarom wordt de CBRN Response Eenheid van Defensie ingeschakeld.

Tijdens de oefening Explosive Lion moest de CBRN Response Eenheid in actie komen omdat terroristen een chemische bom in elkaar wilden knutselen.

Binnen 5 minuten richting de ramp

Bijzonder team

De CBRN Response Eenheid (CBRN staat voor Chemisch, Biologisch, Radiologisch, Nucleair) is een bijzondere club van 40 collega’s. De eenheid valt onder de landmacht, maar is 'paars'. 24/7 staat een team van 6 personen klaar om in actie te komen zodra ergens in Nederland een CBRN-incident is. Als het alarm klinkt, gaan binnen 5 minuten 2 CBRN-specialisten van het Advies- en Assistentieteam (A&A-team) naar de plek des onheils. Zij moeten maximaal 2 uur na alarmering op locatie zijn (voor de Waddeneilanden is er meer tijd). Deze experts kunnen civiele hulpdiensten met raad en daad bijstaan bij de afhandeling van een incident.

Check ook de clip!

In de catacomben van Fort Everdingen hadden terroristen een bommenfabriek gebouwd. Tijdens een instap van een arrestatie-eenheid vielen er slachtoffers en vertoonden mensen tekenen van besmetting met een chemisch goedje.

Daarnaast gaan 4 specialisten van de Detectie, Identificatie en Monitoring-groep (DIM-groep, 1 commandant en 3 verkenners) richting de locatie. Dat zijn dus de mannen en vrouwen in de ‘buitenaardse’ pakken. Zij kunnen vaststellen of er dodelijke stoffen aanwezig zijn. Als een gebouw of voertuig moet worden ontsmet vliegt er een 3e team in.

CBRN-compagnieën

De landmacht heeft 2 CBRN-verdedigingscompagnieën van elk ruim 135 man. Het 101e is ondergebracht bij 43 Gemechaniseerde Brigade in Havelte, het 414e bij 13 Lichte Brigade in Oirschot. Deze eenheden zijn inzetbaar in conflictsituaties, maar dus ook voor nationale operaties. Bijvoorbeeld wanneer een besmette locatie minutieus moet worden schoongemaakt. Er komt dan een ontsmettingsgroep die bestaat uit militairen uit 1 van de 2 compagnieën.

De beschermende gaspakken heb je niet 1-2-3 aan, daar heb je hulp bij nodig. De pakken zijn luchtdicht om besmetting te voorkomen. Zuurstof krijgen de collega’s via perslucht.

Sporen veiligstellen

Als blijkt dat er in Fort Everdingen een bommenfabriek is, inclusief chemisch lab, stuurt de Explosieven Opruimingsdienst Defensie (EOD) eerst een rijdende robot om de boel te verkennen. Maar daarna moeten de mannen en vrouwen in beschermende gaspakken toch echt zelf naar binnen om onderzoek te doen en sporen veilig te stellen. Met speciale meetapparatuur ‘ruiken’ ze aan verdachte spullen, ook worden teststrips en pipetten gebruikt om monsters te nemen.

Adjudant Howard, 12 jaar CBRN-ervaring, weet er alles van. “De eenheid is dit jaar bijna 20 keer ingezet. Meest bekende geval was op Schiphol, waar een verdachte riep dat hij gevaarlijke stoffen bij zich had”, zegt Howard. “Dat hebben wij toen gecheckt. Verder zijn er regionale zaken waar de politie onze hulp vraagt als ze onbekende stoffen tegenkomen. Denk aan een poederbrief.”

Bij aankomst op de plek van het incident moeten de verschillende hulpdiensten en militaire eenheden hun werk goed afstemmen. Miscommunicatie kan zorgen voor tijdverspilling.

Expres

“Onze eenheid wordt vooral ingezet als er sprake is van intentionele inzet van gevaarlijke stoffen”, zegt commandant majoor Ivo. “Als dat niet zo is, zal eerder een brandweerman ter plaatse gaan. Bijvoorbeeld bij een chemisch incident op een industrieterrein.”

Oefenen om scherp te blijven

“Het is heel belangrijk om dit te oefenen”, vervolgt de majoor. “Bij deze oefening zijn veel hulpdiensten betrokken, dus moet je goed communiceren en snel schakelen. Een vraag is bijvoorbeeld: in welke volgorde stuur je mensen naar binnen? Ga je eerst gevaarlijke stoffen testen of eerst explosieven ruimen? Als we samen oefenen, leren we de juiste keuzes maken. Het houdt mensen gedreven en scherp.”

Verkenners van de CBRN Response Eenheid nemen tal van monsters om te bepalen welke stof er in een ruimte aanwezig is. Ze kunnen vele duizenden stofjes detecteren.

‘Het risico op verspreiding is heel groot’

Gevaarlijk goedje

Maar wat zit er nou in de reageerbuizen in dat lab in Everdingen? Tests wijzen uit dat het om het zogeheten 'lewisiet' ging. Klinkt misschien onschuldig, echter… lewisiet is een blaartrekkend, chemisch strijdmiddel en veroorzaakt lelijke, pijnlijke verwondingen op de huid. Wie ermee in contact komt, ziet niet meteen de gevolgen. Dat gebeurt pas een uur of 4 later, weet Howard. “Dus het risico op verdere verspreiding en besmetting van anderen is heel groot, omdat iemand in eerste instantie niet door heeft dat hij besmet is geraakt.”

Nadat de verkenners in een besmette omgeving zijn geweest, moeten ze door een wasstraat om stofjes van hun pak te spoelen.

‘Kunnen ons geen fouten permitteren’

Geen fouten maken

Zodra duidelijk was dat het om lewisiet ging, kon het A&A-team de politie en gemeente adviseren over de gevaren. “Maar uiteraard deed de politie in het kader van waarheidsvinding eerst sporenonderzoek”, zegt Howard na afloop. Overigens zijn leden van zijn eenheid ook forensisch opgeleid om te voorkomen dat belangrijke sporen verloren gaan.
Als het nodig is wordt na afloop ander CBRN-personeel ingevlogen om alles schoon te maken. “Dat kan weken duren”, zegt de adjudant. “Zoiets moet natuurlijk zorgvuldig gebeuren. Met gevaarlijke stoffen kunnen we ons geen fouten permitteren.”