Bemanningsleden van het Luchtverdedigings- en Commandofregat Zr.Ms. Tromp hebben in het Japanse Nagasaki een krans gelegd bij het monument ter nagedachtenis aan de krijgsgevangenen die geïnterneerd zaten in Fukuoka 14-B. En in het bijzonder aan hen die tijdens hun gevangenschap zijn overleden door de atoombom. De plechtigheid viel samen met een havenbezoek dat de Tromp tijdens wereldreis Pacific Archer 24 momenteel aflegt aan Nagasaki.
Tekst: André Twigt | Foto's: sergeant-majoor Cristian Schrik
Kamp 14-B lag in Nagasaki-stad en was operationeel van januari 1943 tot het einde van de oorlog in augustus 1945. Naast gevangenen uit Groot-Brittannië, Australië en de Verenigde Staten, zaten bij de opening van het kamp ook vijfhonderd Nederlanders vast. De meesten van hen werden tewerkgesteld bij de scheepswerven in Nagasaki. Dat was werk op vaak grote hoogte, waarbij je gemakkelijk gewond raakte of het leven liet. Er zijn minstens 97 landgenoten overleden als gevolg van de slechte leef- en werkomstandigheden, terwijl zeven anderen slachtoffer werden van de bom.
Opvarenden van Zr.Ms. Tromp brachten eveneens een bezoek aan het gevangenenkamp Fukuoka-2. Ook hier zaten in de oorlogsjaren veel Nederlandse (marine)militairen gevangen. Zij moesten eveneens onder erbarmelijke omstandigheden leven en dwangarbeid verrichten. Zeker veertig van hen overleefden het niet.
Boodschap uitstralen
Het monument dat in 2021 werd geplaatst, is een Japans/Nederlands initiatief. De kraanvogels op het kunstwerk symboliseren vrede. De klok verbeeldt het moment waarop de atoombom boven Nagasaki ontplofte. De zes blokken op de voorgrond stellen de contouren van het gevangenenkamp voor. Met het gedenkteken wilden de makers een boodschap van vrede, vriendschap en vrijheid uitstralen.
Met de grond gelijk
Bij de atoombommen die Hiroshima en Nagasaki troffen, verloren tussen 230.000 en 250.000 mensen het leven. Als gevolg van stralingsziekte en kanker vielen later nog veel meer slachtoffers. De steden werden respectievelijk door de bommen Little Boy (Hiroshima) en Fat Man (Nagasaki) grotendeels met de grond gelijk gemaakt. Bij de bom op Nagasaki werd vastgesteld dat de temperatuur op het punt van impact tussen drie- en vierduizend graden Celsius moet zijn geweest. Op anderhalve kilometer was dat nog steeds zo’n zeshonderd graden.
Fat Man was eigenlijk voor de stad Kokura bedoeld. Doordat er op het moment van de drop teveel bewolking was, week de bemanning van de B-29 bommenwerper, genaamd ‘Bockscar’, uit naar haar het alternatieve doel: Nagasaki. Amerika gooide nog een tweede bom op Japan, omdat de Japanse regering na de eerste nog steeds weigerde om te capituleren.
Vrede afdwingen
Bij de geplande invasie van Japan vreesde het Amerikaanse opperbevel dat de strijd tegen het fanatieke Japanse leger langdurig zou zijn en de verliezen daardoor hoog konden oplopen. Daartoe was men in deze fase van de oorlog niet meer bereid. De vrede moest worden afgedwongen en snel.
Wat meespeelde bij deze beslissing was dat het succes van het uiterst geheime Manhattan Project moest worden verzilverd. Dit overheidsprogramma bezorgde de VS als eerste natie de atoombom. Om dit project versneld uit te voeren, werd maar liefst twee miljard dollar geïnvesteerd. Een bedrag waar veel functionarissen toen twijfels bij hadden. Die werden allicht weggenomen toen de Japanse Keizer Hirohito drie dagen na de tweede bom de overgave van Japan aankondigde. Twee weken later eindigde de Tweede Wereldoorlog officieel.
Zwarte kist met namen
Precies op plek van het zogenoemde hypocenter, de plek onder de bom op het moment van detonatie, staat nu een zwart-marmeren kist. Hierin zitten de namen van alle mensen die als gevolg van de explosie het leven lieten. Dat op deze plek allang geen schadelijke straling meer wordt gemeten, houdt volgens experts verband met de hoogte van vijfhonderd meter, waarop de explosie plaatsvond. Hierdoor bereikte een groot deel van de radioactiviteit niet de grond.
Belangen onder druk
Bijna tachtig jaar na dato zijn in Japan de fysieke sporen van de oorlog vrijwel onzichtbaar. En hebben Nederland en Japan een bloeiende relatie, gericht op de toekomst. Het ‘Land van de Rijzende Zon’ is voor de EU een betrouwbare partner met een pacifistische grondwet. Maar de eilandstaat kan de ogen niet sluiten voor de veranderende veiligheidssituatie in de Indo-Pacific. De rappe militaire opbouw en expansiedrift van China, de raketlanceringen van Noord-Korea en de toenemende Russische agressie hebben een destabiliserend effect.
Daarmee komen ook Nederlandse economische en politieke belangen onder druk te staan. Met het bezoek van de Tromp komt Nederland tegemoet aan de oproep van Japan aan Europese landen om actieve betrokkenheid te tonen bij de situatie in Oost-Azië. De Tromp doet hieraan mee door met Pacific Archer 24 de vrijheid van navigatie te monitoren. Al jaren eigent China zich delen van de Zuid-Chinese Zee toe. Omliggende landen vinden dat ook zij recht hebben op bepaalde gedeeltes. Deze claims zijn in strijd met het internationaal recht van de zeevaart en kunnen op termijn de vrije doorvaart bedreigen.
Betrouwbare partner
Tot slot geeft Japan aan zich ernstig zorgen te maken over de kwestie Taiwan. Mocht China tot een invasie van deze ‘betwiste provincie’ overgaan, dan is ‘Tokio’ huiverig dat Japan niet buiten schot blijft. Het meest zuidwestelijke eiland Yonaguni ligt slechts honderdelf kilometer af van Taiwan. Japan is dan ook blij met het vlagvertoon van de Koninklijke Marine. Dat versterkt de garantie voor de internationale rechtsorde in de regio.
In de nabije toekomst is Nederland van plan om de twee jaar een marineschip voor enige tijd naar Zuidoost-Azië te sturen. Deze militaire presentie onderstreept de ondeelbaarheid van de veiligheid in Europa en de Indo-Pacific. Het bezoek aan Japan is een goede aanjager om de relatie met een goede partner te versterken.
Dit artikel verscheen initieel op 13 juni 2024 in het magazine Alle Hens.
