Terugkijker

Het is weer tijd voor een blik op de kalender. In de rubriek 'Terugkijker' richten we het vizier om de week op een gebeurtenis uit het verleden. Van militair-historische aard en gebeurtenissen waarbij Defensie betrokken was, maar ook situaties met globale impact. 

Om hiermee het ‘o ja’-gevoel op te roepen, maar ook omdat we in deze jachtige tijd gebeurtenissen vaak zo snel vergeten of het ons niet meer exact herinneren. Dit keer de blik op 1 september 1939, de Duitse inval van Polen. Deze operatie markeert het begin van de Tweede Wereldoorlog.

^{Tekst: Arjen de Boer | Foto’s: diversen}

Eerst even terugspoelen naar 1937, een heuglijk moment voor de Poolse student Feliks Bruks. Aan de universiteit van Poznan begint hij aan de pittige studie farmacie, waardoor hij op den duur alles weet over de samenstelling en werking van medicijnen.

Tegelijkertijd groeit in buurland Duitsland de oorlogszucht van de dictator Adolf Hitler. Zijn soldaten hebben al diverse gebieden ingenomen die Duitsland na de verloren Eerste Wereldoorlog moest afstaan. Vol zelfvertrouwen richt Hitler zijn vizier nu op Polen. De dictator trekt honderdduizenden troepen samen bij de Poolse grens. Europa houdt de adem in. Het is wachten op de lont in het kruitvat.

Misleiding

De Duitsers zorgen eind augustus 1939 zelf voor de ontsteking. Ze voeren een zogeheten valse vlag-operatie uit; Duitse militairen trekken Poolse uniformen aan en vallen op eigen grondgebied, in het grensplaatsje Gleiwitz, een Duits radiostation aan. Deze tactiek is deel van een reeks gewelddadige incidenten die moet aantonen dat Polen zich agressief opstelt en Duitsland zich wel moet verdedigen. En dan valt Duitsland op 1 september 1939 Polen binnen, omdat het volgens Hitler niet anders kan. “Tot de veiligheid van het Rijk en zijn rechten verzekerd zijn”, zegt hij in een redevoering.

Overmacht

Met oude wapens en weinig slagkracht is het leger van Polen nauwelijks opgewassen tegen de nazi’s. Student Feliks ervaart het zelf. Hij maakt aan het front deel uit van een civiele verdedigingseenheid, is te lezen in een korte biografie op de website van het United States Holocaust Memorial Museum. De Polen vechten terug, maar de overmacht is overweldigend. De eenheid van Feliks trekt zich samen met reguliere Poolse militairen terug richting de hoofdstad Warschau.

Bliksemoorlog

Tijdens de inval passen de Duisters een nieuwe tactiek toe: de Blitzkrieg, waarmee verrassingsaanvallen of razendsnelle opmars werd bedoeld. De aanval komt voor de Polen zo’n beetje van alle kanten: uit het zuiden, westen én noorden. Het doel is de Poolse troepen in te sluiten en snel door te stoten naar de hoofdstad Warschau. Hoewel de Polen op verschillende plekken dapper weerstand bieden en de Duisters flinke verliezen toebrengen, is er geen beginnen aan. Binnen een kleine maand is Polen verslagen.

De veiligheidsgaranties die Groot-Brittannië en Frankrijk vooraf gaven, bleken niet veel waard. Twee dagen na de inval verklaren beide landen weliswaar Duistland de oorlog, maar op een Franse speldenprik na was er geen actie om Polen te ontzetten.

Weg van de horror

En hoe loopt het af met student Feliks Bruks? De Duitsers maken hem eind september 1939 krijgsgevangen, maar hij weet na enkele dagen te ontsnappen. Hij vlucht naar zijn thuisstad Czarnków in het westen van Polen. In 1943 wordt hij echter weer opgepakt en moet zware dwangarbeid verrichten. In februari 1945 zetten de Duitsers Feliks samen met 5.500 gevangen op transport naar Oostenrijk. Het is een barre, noodlottige reis, zonder beschutting, nauwelijks eten en drinken. Wie niet sterk genoeg is, wordt doodgeschoten. Slechts 2.400 gevangenen overleven. Inclusief Feliks. Na de oorlog emigreert hij naar de Verenigde Staten. Naar het beloofde land, ver weg van zijn horrorjaren in Europa.

Geraadpleegde bronnen: United States Holocaust Memorial Museum www.ushmm.org, het Duitsland Instituut, www.tweedewereldoorlog.nl, NIOD Instituut voor Oorlogs-, Holocaust- en Genocidestudies, Forces War Records, NPS De Oorlog.