Terugkijker

Het is weer tijd voor een blik op de kalender. In de rubriek 'Terugkijker' richten we het vizier om de week op een gebeurtenis uit het verleden. Van militair-historische aard en waarbij Defensie betrokken was of een situatie met globale impact.

Om het ‘o ja’-gevoel op te roepen, maar ook omdat we in deze jachtige tijd gebeurtenissen vaak zo snel vergeten of ons deze niet meer exact herinneren. In deze aflevering gaat alle aandacht uit naar 13 mei 1940. De dag waarop de koningin Wilhelmina tegen haar zin in naar Engeland reist. ‘De vlucht die geen vlucht was'.

Op vrijdag 10 mei 1940 lapt Adolf Hitler de Nederlandse neutraliteit aan zijn laars en opent hij de aanval. Op die bewuste dag valt hij niet alleen ons land binnen, maar ook België, Luxemburg en Frankrijk. Onze landmacht* en marine vechten voor wat ze waard zijn, maar het is een kansloze strijd. De Duitse overmacht is veel te groot. Bovendien is het Nederlandse leger na jaren van bezuinigen slecht uitgerust en geoefend.
_{*In 1940 is de luchtmacht nog onderdeel van de landmacht}

Voor de Nederlandse opperbevelhebber generaal Henri Winkelman is de snelle Duitse opmars geen verrassing. Hij kent de krachtsverschillen tussen beide legers. Bovendien is onze strategie er niet op gericht het hele land in handen te houden. Winkelman wil de ‘Vesting Holland’, zeg maar de Randstad, zo lang mogelijk in handen houden. En als we dan ook nog hulp van de Fransen en Britten krijgen, dan houden we het misschien wel een paar weken uit.

Geheime aanvalsplannen

Maar al op de eerste dag ziet het er niet naar uit dat Winkelmans idee haalbaar is. Op die 10e mei veroveren de Duitsers grote delen van ons land. Winkelman constateert al snel dat Nederland, behalve de Vesting Holland, verloren is. Intussen krijgt hij wel nieuwe informatie: Nederlandse militairen hebben namelijk in de wrakstukken van een nazi-vliegtuig de geheime Duitse aanvalsplannen gevonden. En dus weet de militair dat Hitlers troepen de opdracht hebben om koningin Wilhelmina en de Nederlandse ministers gevangen te nemen.

Zeeuws-Vlaanderen

Nu Winkelman weet dat Duitsers de koningin in handen willen krijgen, vindt hij dat Wilhelmina Den Haag moet verlaten. Maar daar voelt de vorstin niets voor. Ze stemt er wel mee in dat prinses Juliana, prins Bernhard en de prinsesjes Beatrix en Irene naar Engeland vertrekken. Dat gebeurt op 12 mei.

In de nacht van 12 op 13 mei informeert generaal Winkelman het kabinet over de steeds slechtere vooruitzichten. Minister van Defensie Adriaan Dijxhoorn vindt ook dat Wilhelmina zo snel mogelijk moet vertrekken. Om 07.00 uur 's morgens geeft Winkelman die boodschap door aan de adjudant van de koningin. Zij heeft veel vertrouwen in de adviezen van de generaal en stemt in. Maar de koningin wil echter wel in Nederland blijven en naar Breskens in Zeeuws-Vlaanderen vertrekken, om daarvandaan de strijd voort te zetten.

Naar Breskens?

De koningin en haar gevolg stappen in de auto en rijden naar de haven van Hoek van Holland. Daar zijn inmiddels Britse torpedobootjagers aangekomen. De vorstin bespreekt het plan om naar Breskens te gaan persoonlijk met de hoogste Britse militair: captain Halsey. Die geeft de commandant van torpedobootjager Hereward, luitenant-ter-zee 1 Greenig opdracht de koningin en haar gezelschap naar Breskens te brengen. Maar kort nadat ze de haven verlaten, horen ze dat de Duitsers erg actief zijn in het luchtruim boven Breskens. De Nederlandse deputatie vraagt zich dus af of het wel verstandig is om koers te zetten richting Zeeuws-Vlaanderen.

De Nederlanders willen de commandant in Zeeland per radio om advies vragen. Tot teleurstelling van koningin Wilhelmina weigert LTZ 1 Greenig uit veiligheidsoverwegingen radiocontact te leggen. Hij wil voorkomen dat de Duitsers meeluisteren en achter zijn positie komen.

Er wordt opnieuw overlegd en besloten dat het verstandiger is om naar Engeland te varen. Al is Wilhelmina daar nog altijd geen voorstander van. Zij wil op Nederlands grondgebied blijven en doorvechten. Wanneer haar adviseurs aangeven dat dat erg moeilijk wordt, antwoordt ze resoluut dat ze bereid is om desnoods van boerderij naar boerderij te trekken om zo uit de handen van de Duitsers te blijven. Toch laat ze zich overtuigen dit niet te doen en door te laten varen naar de Britse havenstad Harwich.

Proclamatie

Eenmaal in Engeland zijn vorstin en regering zich er bewust van dat hun vertrek kan worden uitgelegd als een vlucht. Om dat te voorkomen, wordt direct na aankomst in Engeland een proclamatie uitgegeven om uit te leggen waarom de oversteek is gemaakt. Maar dit overtuigt niet iedereen. Sommigen spreken er openlijk schande van dat het koningshuis naar Engeland is gevlucht.   

Pas later tijdens de oorlog wordt duidelijk hoe strijdbaar koningin Wilhelmina is. Via Radio Oranje moedigt ze haar landgenoten constant aan de nazi’s te bestrijden. Ook ontvangt ze persoonlijk iedereen die uit het bezette Nederland weet te vluchten en in Londen arriveert. Op die manier wordt al snel duidelijk dat ze veel liever in Nederland zou zijn gebleven om zelf mee te strijden. En ook dat de 'vlucht' van 13 mei 1940 helemaal geen vlucht was, maar een noodzakelijke reis.