Van Dolle Dinsdag tot Bevrijdingsdag

De bevrijding van Nederland

Op 5 mei 1945 kwam er in ons land een einde aan vijf jaar overheersing door nazi-Duitsland. Het terugveroveren van onze vrijheid was een zware strijd die veel ellende veroorzaakte en mensenlevens kostte. Dat geldt zowel voor de bevolking als militairen. In dit verhaal staan we stil bij de laatste maanden van de Duitse bezetting: van Dolle Dinsdag op 5 september 1944 tot de Duitse capitulatie begin mei 1945.

Het verhaal van de bevrijding is een opsomming van een enorm aantal gebeurtenissen en verhalen. Militaire operaties, de lijdende bevolking, de moed van individuen of groepen en de terreur van de nazi's en hun handlangers. Kortom, er is in de laatste maanden van de oorlog te veel gebeurd om hier te noemen. Daarom volgen we de geallieerde opmars aan de hand van een animatie van het NIMH en een tiental foto’s:

Vluchtende Duitsers op het Spui

Het is Dolle Dinsdag. De dag waarop berichten ons land bereiken dat de bevrijding nabij zou zijn en de Duitsers in ons land massaal op de vlucht slaan. Hun haastige vertrek, zoals hier in Den Haag, brengt hoop bij de bevolking op een spoedige bevrijding. Maar schijn bedriegt; de Duitsers hergroeperen zich en nemen de touwtjes weer stevig in handen. Er wacht voor een deel van Nederland nog een loodzwaar laatste oorlogsjaar. Foto: Menno Huizinga, collectie NIOD.

Amerikaanse militairen bevrijden Maastricht

De eerste Amerikanen trekken op 12 september Nederland binnen bij Mesch in Zuid-Limburg. Het gaat om militairen van 30th Infantry Division 'Old Hickory'. Maastricht wordt twee dagen later als eerste grote stad bevrijd. Maar de opmars blijft beperkt tot Zuid-Limburg, omdat de Amerikanen hun aandacht richten op de Duitse stad Aken en niet op de bevrijding van Nederland.

Parachutisten onderweg naar Arnhem

De geallieerden proberen via operatie Market Garden het hele gebied van Eindhoven tot Arnhem te veroveren. Doel is het innemen van de Rijnbrug in de Gelderse hoofdstad om zo te kunnen doorstoten naar Duitsland. Eindhoven en Nijmegen worden daadwerkelijk bevrijd, maar het lukt de parachutisten niet om de Rijnbrug te veroveren. Op de foto zitten ze nog vol vertrouwen in het vliegtuig naar Arnhem.

Een Sherman-tank verkent Overloon

Na Market Garden vindt op Nederlands grondgebied bij Overloon de grootste tankslag van de oorlog plaats. 'Overloon' begint eind september en loopt tot in oktober door. De geallieerden winnen met moeite. De volgende stap is de bevrijding van de rest van Noord-Brabant én Zeeuws-Vlaanderen.

Geallieerde landingsboot in Vlissingen

Voor de geallieerden is de toegang tot de haven van Antwerpen nu van het allergrootste belang, om de aanvoerlijnen korter te maken. Alle voorraden worden nu nog vanuit Normandië aangevoerd. Om Antwerpen te kunnen gebruiken moeten de Duitsers worden verdreven uit het nog bezette deel van Zeeuws-Vlaanderen, Zuid-Beveland en Walcheren. Maar dat lukt pas nadat geallieerde bommenwerpers de dijken van Walcheren bombarderen en het land onderstroomt.

Zutphense NSB'ers geven zich over

Op 23 maart 1945 begint een volgende stap: Operatie Plunder gaat van start met als doel de Rijn over te steken naar de rechteroever van de rivier. Dat lukt. Na hun oversteek trekken de Canadezen naar het noorden. Op 28 maart 1945 ontzetten ze Megchelen in Gelderland als eerste Nederlandse plaats ten noorden van de Rijn. De Achterhoek wordt bevrijd, waarna de geallieerden door trekken naar Noord- en Oost-Nederland.    

Een ritje op een Canadese brencarrier

De Duitsers bijten op sommige plaatsen flink van zich af, vooral de fanatieke tienersoldaten. Maar tegen de geallieerde overmacht kunnen ze niet op. Op 14 april 1945 wordt Zwolle bevrijd. Inwoners van de hoofdstad van Overijssel onthalen de Canadese militairen enthousiast en rijden zelfs mee op de legervoertuigen. De oorlog is voor hen afgelopen. Voor de Canadese militairen zit de klus er echter nog niet op, zij moeten verder.

Omstanders helpen een onwel geworden landgenoot

Als gevolg van de geallieerde opmars ontstaat er langzaam maar zeker een steeds groter tekort aan voedsel. De aanvoerlijnen naar de Randstad worden onderbroken door de oorlogshandelingen, een treinstaking en represailles van de Duitsers die het wegverkeer blokkeren. Deze hongersnood wordt steeds erger en heeft ongekende gevolgen: er sterven ruim twintigduizend Nederlanders en honderdduizenden worden ziek door ondervoeding. Soms zakken de mensen op straat gewoon in elkaar, zoals deze fietser in Den Haag.

Van Groningen naar Delfzijl

Na de bevrijding van delen van Gelderland, Zeeland, Noord-Brabant en Limburg is nu het noorden van het land aan de beurt. Op 18 april 1945 wordt, na zware gevechten, Groningen bevrijd. Net als in de rest van Nederland is de schade in de stad enorm. Hierna trekken de Canadezen naar Delfzijl waar ze tien dagen lang slag leveren met de Duitsers en hun handlangers. Een strijd die het leven kost aan bijna vierhonderd burgers, Canadese en Duitse militairen.  

Na de overwinning in Delfzijl hebben de Canadezen hun doel in het noorden bereikt. De opmars naar West-Nederland eindigt op 20 april 1945 in de omgeving van de Grebbeberg. De Randstad is nu helemaal op zichzelf aangewezen en nog steeds in handen van de Duitsers.

Bevrijdingsdag!

Op 4 mei 1945 capituleren de Duitsers in Noordwest-Duitsland, Denemarken en Nederland. Een dag later, op 5 mei 1945 worden de vijandelijkheden daadwerkelijk gestaakt. In Wageningen tekenen de Duitsers de 'Order on the Surrender' waarin de details van de overgave zijn vastgelegd. Heel Nederland is vrij, behalve de Waddeneilanden. Pas 11 juni vertrekken de laatste Duitsers vanaf Schiermonnikoog.

Nederland is vrij, maar Nederlands-Indië is nog steeds bezet door de Japanners. Pas na de Japanse capitulatie is ook dat deel van het Koninkrijk vrij.

Een overzicht van de bevrijding in twee minuten: