Luchtverdediging prio voor NAVO

Luchtmacht patrouilleert boven Polen

Sinds vorige week patrouilleren onder meer Nederlandse F-16's en F-35's boven Polen in het kader van de NAVO-luchtverdediging. Dit is een reactie van het bondgenootschap op de Russische invasie in Oekraïne. Hoe werkt zo'n gezamenlijke luchtverdedigingsoperatie? De Defensiekrant zet alles op een rijtje. 

1. Het begin: bondgenootschappelijke luchtverdediging 

Belangrijk moment in de geschiedenis van de bondgenootschappelijke luchtverdediging is 1958. Toen startten Nederland, België en Duitsland een project om de luchtverdediging drastisch te verbeteren. Dat was nodig omdat de straaljagers van die tijd steeds sneller konden vliegen en er dus steeds minder tijd was om te reageren op een aanval van vijandelijke vliegtuigen. In die tijd ging het, wrang genoeg, ook al om Russische vliegtuigen want die werden in de Koude Oorlog net als de vliegtuigen van de andere landen van het Warschau Pact gezien als een grote bedreiging.

2. Quick Reaction Alert geactiveerd

Het initiatief van de drie landen leidde tot het NATO Air Defense Ground Environment; een keten van 84 radarstations op de grond, van Noorwegen tot Turkije. De stations leverden simpel gezegd hun waarnemingen aan gevechtsleiders. Zij stuurden klaarstaande jachtvliegtuigen, de zogenoemde Quick Reaction Alert (QRA), op de binnendringers af.

3. AWACS toegevoegd

In 1982 voegde de NAVO, aan het reeds bestaande assortiment radarstations op de grond, vliegende radarstations toe. De E-3 Airborne Warning And Control Stations (AWACS). Speciaal bedoeld om laagvliegende straaljagers te ontdekken.

4. Nieuwe fase: air policing

Kort na de eeuwwisseling komt er een nieuwe vorm van luchtverdediging bij: air policing. De aanleiding hiervoor was het feit dat sommige NAVO-staten niet beschikten over eigen jachtvliegtuigen om hun luchtruim te verdedigen. Bij air policing is het de bedoeling dat andere landen van het bondgenootschap drie maanden vliegtuigen leveren die dan in het missiegebied klaar staan om in te grijpen. Inmiddels gebeurt dat in Polen, Roemenië, Bulgarije, de Baltische Staten en op IJsland. Nederland stuurde in 2005 (Litouwen), 2014 (Polen) en 2017 (Litouwen) F-16's naar de oostgrens van het NAVO-gebied voor zo'n missie.  

5. Verzoek om extra bijdragen

In de afgelopen maanden liep de spanning rond Oekraïne steeds meer op en de NAVO heeft haar lidstaten gevraagd met extra vliegtuigen bij te dragen aan de nog steeds bestaande air policing missies. Dit resulteerde in de verplaatsing van meer jachtvliegtuigen naar de oostflank ter versterking van de daar al opererende toestellen. Het gaat om ruim honderd jachtvliegtuigen waaronder Amerikaanse en Italiaanse F-35’s, Duitse Eurofighters en Franse Rafales.

Ook wordt er een veelheid aan ondersteunende vliegtuigen ingezet, bijvoorbeeld om de jachtvliegtuigen bij te tanken of informatie te verzamelen.

Russische invasie in Oekraïne

Na de Russische Invasie in Oekraïne nam het aantal NAVO-vliegtuigen voor de luchtverdediging verder toe. Ze staan deels op de grond klaar in de Baltische staten, Polen, Roemenië en Bulgarije, deels wordt er ook in de lucht gepatrouilleerd. Nederland stelt acht gevechtsvliegtuigen ter beschikking. Omdat deze vliegtuigen altijd in tweetallen opereren, zogenoemde ‘pairs’,  gaat het om twee keer twee F-35's van Vliegbasis Leeuwarden en twee keer twee F-16's van Volkel. De toestellen stijgen telkens op van hun thuisbasis en vliegen naar Polen. Daar doen ze hun zogenoemde 'combat air patrols' en keren daarna huiswaarts. Tijdens hun missie worden ze op gezette tijden in de lucht van brandstof voorzien door onder meer MRTT tankvliegtuigen van de Multinational MRTT Unit in Eindhoven en Keulen (Duitsland).

De tekst gaat verder onder de video van het vertrek van een F-35 naar omgeving Polen om daar te patrouilleren. 

Om al die vliegactiviteiten in goede banen te leiden heeft de NAVO een roulatieschema opgesteld en neemt ieder land dat meedoet een deel van de tijd voor zijn rekening. Ook Nederlandse vliegtuigen draaien op die manier hun diensten aan de oostgrens van het bondgenootschap.

De toestellen worden tijdens hun vlucht aangestuurd door, in dit geval, het Combined Air Operations Centre van de NAVO in de Duitse plaats Uedem. In dit operatiecentrum (een kilometer of vijftien van de Nederlandse grens bij Venray) werken circa tweehonderd militairen uit achttien landen om de missies te plannen en te ondersteunen bij de uitvoering. Het operatiecentrum bepaalt welke actie de vliegers in de lucht moeten nemen en beslist in het uiterste geval dus ook of een vlieger moet schieten. Naast die in Uedem is er ook zo’n operatiecentrum in het Spaanse Torrejón vlakbij Madrid. De een neemt het luchtruim ten noorden van de Alpen voor zijn rekening, de ander ten zuiden van de Alpen.