Tekst Evert Brouwer
Landen kiezen voor ‘defensieloos’ bestaan
Het Defensiebudget gaat als het aan de nieuwe regering ligt met zo’n drie miljard euro omhoog. Nog niet genoeg om voor 2025 te voldoen aan de afgesproken NAVO-norm van twee procent van het bruto binnenlands product (bbp), maar wel een stap in die richting. Hierdoor kan de krijgsmacht zijn werk beter doen. En dat is in het belang van vrede en veiligheid. Toch zijn er landen die het zonder krijgsmacht doen. Bestaan ze dan? Wel degelijk.
Het zal u verbazen: er zijn liefst 23 naties op deze aardkloot die leven in vrede zonder eigen leger. Voor iemand direct boos op de knoppen gaat bonken: met dit artikel schieten we niet in onze eigen voet, we zijn niet plotseling van het gebroken geweertje. Het gaat immers voornamelijk om 's werelds kleinste onafhankelijke (ei)landen en stadstaten zoals Tuvalu, Nauru en San Marino. Niemand hoeft ook direct uit te vliegen of te varen voor een staatsgreep: er is altijd wel een grote broer in de buurt die de defensie voor z’n rekening neemt.
'Je kunt discussiëren over wat nu precies een leger is'
Junta’s
Maar er staat ook wel degelijk een aantal grotere landen op de lijst, met name in Midden-Amerika. Een gedeelte van de wereld dat nu juist zo bekend staat om z’n staatsgrepen en junta’s. Zoals Costa Rica dat al sinds 1949 in de grondwet heeft verankerd dat een leger taboe is. Na alweer een burgeroorlog vormde de nieuwe president José Figueres Ferrer destijds de krijgsmacht om tot politie- en grenswacht.
Volgens de Amerikaanse professor Peter Stearns, schrijver van het boek Demilitarization in the Contemporary World, is dat gemakkelijk te verklaren: "Dit is geen oorlogsgevoelige regio in de zin van landen die elkaar binnenvallen. Juist de revolutie en de mogelijke machtsgreep van een junta ligt ten grondslag aan de ontmanteling van de krijgsmacht.”
Costa Rica - door het land loopt een belangrijke smokkelroute van drugs - kent trouwens wel een zwaarbewapende politiemacht. “Je kunt dus discussiëren over wat nu precies een leger is”, voert Stearns aan. Nadat in 2010 zo’n zevenduizend Amerikaanse militairen naar het land waren gestuurd om te helpen in de strijd tegen verdovende middelen, zei de Boliviaanse president Evo Morales trouwens dat Costa Rica wel degelijk een defensiemacht heeft: het Amerikaanse leger.
Haïti
Dat geldt voor meer landen in die regio. De legers van Grenada (1983, Operatie Urgent Fury) en Panama (Just Cause, 1989) werden afgeschaft na Amerikaanse invasies in respectievelijk 1983 en 1989. De VS zorgen ook grotendeels voor de bescherming van de Marshalleilanden. Bijzonder is hier dat de politie een Maritieme Surveillance Unit kent die zich bezighoudt met de interne veiligheid.
Schrikbewind
Haïti heeft sinds 1995 geen eigen leger meer. Dat jaar verzorgde ons eigen Korps Mariniers er de veiligheid na de eerste democratische verkiezingen. Het land werd geteisterd door (mislukte) staatsgrepen en een poging tot een invasie door communistisch Cuba. Met name door het schrikbewind van de familie Duvalier (Papa Doc en Baby Doc) en hun geheime dienst Tonton Macoutes, bestaat er een geweldige afkeer van een gewapende macht in het land.
Liechtenstein kon de kosten van het onderhouden van een leger niet dragen
Europa
Zijn het dan alleen landen buiten Europa? Welnee! Neem Andorra, bekend van de Pyreneeën-etappes in de meerdaagse Spaanse wielerwedstrijd Vuelta en de belastingvrije winkels. Het land kent wel een soort nationale reserve, maar die is puur ceremonieel. Bijzonder is wel dat zowel Frankrijk als Spanje zich hebben gecommitteerd aan de militaire verdediging.
Alpenland Liechtenstein schafte het leger in 1868 af omdat het de kosten van het onderhouden ervan niet kon dragen. De regering in Vaduz heeft sindsdien nauwe banden met Zwitserland en bleef ook neutraal in de Tweede Wereldoorlog. In 1939 was er trouwens wel een (mislukte) coupepoging van de Duitse Nationalistische Partij in Liechtenstein.
De Zwitserse Garde op zijn beurt (foto hieronder) beschermt de Heilige Stoel, maar weer niet de staat Vaticaanstad. Hoewel er geen defensieakkoord is met Italië, verdedigt het Italiaanse leger toch informeel deze stadstaat sinds de Palatijnse Garde en de Noble Guard zijn afgeschaft (1970).
Kabeljauwoorlogen
Er is ook een NAVO-land zonder eigen krijgsmacht: IJsland. En dat als sinds 1869. Maar voor de vredesduiven de vlag hijsen of de haviken de stormbal: ook Reykjavik heeft defensieovereenkomsten met ‘omringende’ landen. Het lidmaatschap van de NAVO zorgt alleen al voor adequate hulp in tijden van spanning. In het verleden was onze Marine Luchtvaartdienst (MLD) met de stationering van een maritiem patrouillevliegtuig op Keflavik Air Station aanwezig, vooral voor onderzeebootbestrijding. Sinds kort hebben andere Scandinavische landen een verbond opgericht in verband met de dreiging vanuit het oosten. Denemarken, Noorwegen, Finland en het neutrale Zweden staan garant voor de verdediging van het eiland.
De Britten beschermden hun vissersvloot met liefst 37 marineschepen
Er overigens is wel een vorm van zelfverdediging op IJsland. De politie en de kustwacht zijn verantwoordelijk voor de nationale ordehandhaving, samen met 250 reservisten. Die moesten de vorige eeuw daadwerkelijk optreden tijdens de zogenoemde Cod Wars (kabeljauwoorlogen) met het Verenigd Koninkrijk. De eerste was in de jaren vijftig, de tweede en derde in de jaren zeventig. Deze visserijoorlog moet niet te licht worden genomen, want de Britten beschermden hun vissersvloot met liefst 37 marineschepen en zo’n zevenduizend man. Er viel destijds een dode aan IJslandse en een gewonde aan Britse zijde. Het zal altijd de vraag blijven hoe het was afgelopen als IJsland een eigen militair apparaat had gehad.
