In de ziel van veteranen

Fotograaf opent gesloten boek

Het idee om een boek over veteranen te maken was eigenlijk nog niet eens in hem opgekomen. Het begon met een pure fascinatie. Fotograaf Paul de Graaff bezocht een aantal keer Veteranendag op het Malieveld en werd geïntrigeerd door, zoals hij het zelf zegt, de interessante koppen die er rondliepen. “Daar zat zoveel achter.” 

De Graaff zette een oproep op sociale media en begon te fotograferen. Eigenlijk zonder plan. “Ik dacht, misschien kan ik uiteindelijk een expositie maken van de portretten.” Hij deelde zijn werk online en steeds meer veteranen meldden zich. “Ik vroeg hen om ook een herinnering van een uitzending op te schrijven. Daar rolden hele interessante verhalen uit. Van alle kanten werd ik aangespoord om er een boek van te maken. ‘Veteranen’ is het resultaat. Hier ben ik natuurlijk ontzettend trots op.” 

Herinnering

In zijn boek geeft de fotograaf ruim honderd (oud-)militairen een gezicht. Ze dienden in tal van conflictgebieden zoals Afghanistan, Bosnië en Kosovo. Hun openhartige verhalen gaan soms over nare herinneringen, zoals mitrailleurvuur en bermbommen, kapotgeschoten huizen, doden en gewonden, angst en paniek. Maar getuigen ook van de warme contacten die de mannen en vrouwen vaak hadden met de lokale bevolking en de onvoorwaardelijke vriendschap en kameraadschap onderling. 

Ingrijpend

De Graaff kan er niet één specifiek interview uit pikken dat hem is bijgebleven. Dat wil hij trouwens ook niet. Alle verhalen hadden betekenis. “In het boek staan omvangrijke en ingrijpende ervaringen, maar ook relatief kleine verhalen met grote gevolgen. Ik sprak een vrouw die aan haar uitzending in Kroatië PTSS heeft over gehouden. Daar schaamde ze zich voor. Want, zo was haar beredenering: ‘Ik heb alleen maar in een marineschip voor de kust gelegen. Ik heb geen reden om dit te hebben’. Schrijnend. Ieder verhaal telt.”

Gesprek

Met zijn boek hoopt De Graaff de veteranen, maar vooral ook hun familie, te stimuleren om een gesprek op gang te brengen. Een behoefte die terugleidt naar de persoonlijke ervaring van de fotograaf zelf. 

Zo groeit hij op met een getraumatiseerde vader waar hij als kind maar lastig mee om kan gaan. “Mijn vader was onder behandeling van een psychiater en voor ons niet te bereiken. Ik kon daar zo boos om worden. Pas na zijn overlijden is boven water gekomen waar hij al die tijd mee worstelde. Het leidde terug naar zijn inzet tijdens de Tweede Wereldoorlog.” 

Er werd echter niet over gepraat. “Het land was in opbouw, iedereen had zijn eigen sores. Veel veteranen die ik heb geïnterviewd hebben ook lange tijd geworsteld met hun ervaring of zitten hier nog altijd mee in de knoop. Dat herkende ik van thuis.”

Geen filter

De Graaff moet zichzelf uiteindelijk dwingen om te stoppen met zijn serie. “Ik had ruim honderd mensen geportretteerd en kon nog veel langer doorgaan. Maar ik wilde per se geen selectie toepassen. Er staan nu generaals in het boek, soldaten, commando’s. Alle rangen, standen en van alle verschillende krijgsmachtonderdelen. Hun verhalen zijn verteld zonder filter. Positief of negatief, dat maakt mij niet uit.” 

Ook in de fotografie wil De Graaff geen gekunsteldheid. Het moet puur, simpel, zonder al te veel poespas. Typerend voor zijn werk. “Ik zeg altijd: er is maar één zon. Over het algemeen gebruik ik daglicht. Heel soms een enkele lamp.” 

Omhulsel

Het is de simpliciteit waar deze serie in uitblinkt, vindt de fotograaf. “Ik heb ervoor gekozen om iedereen in een zwart shirt te fotograferen en niet in uniform. Voor mij blijft dat een soort omhulsel. Een muur tussen de buitenwereld en de mens erachter. Je moet naar de ziel worden getrokken. Aan regie doe ik dan ook niet. Het enige wat ik zei was: ‘Ga in gedachten terug naar je uitzending of belevenis’. Dat eerste instinctieve gevoel zie je terug. Dat maakt het ontzettend krachtig.”