Tekst Evert Brouwer
Foto Mediacentrum Defensie en ANP

Steeds meer vrouwen minister van Defensie

x
Defensieministers Jeanine Hennis-Plasschaert, Ursula von der Leyen (Duitsland), Maria Dolores de Cospedal Garcia (Spanje) en Ine Marie Eriksen Søreide (Noorwegen) bij de NAVO in 2017. Ze vormden een vijftal met Mimi Kodheli (Albanië), door PVV-kamerlid Van Roon weinig vleiend omschreven als ‘het dameskransje’.

Staat er na Jeanine Hennis-Plasschaert en Ank Bijleveld-Schouten straks weer een vrouw aan het roer bij Defensie? Krijgen we tien jaar vrouwen aan de top? Het zou niet vreemd zijn, want wereldwijd neemt het aantal vrouwelijke ministers van Defensie gestaag toe. Maar ons land doorbrak pas in 2012 het glazen plafond. Maar de naam van welke vrouw zong in 1988 al rond?

‘In 1988 was er een serieuze kandidaat’

De grotere West-Europese landen kennen inmiddels vrouwelijke defensieministers. Het Verenigd Koninkrijk was in mei 2019 met Penny Mordaunt eigenlijk de laatste. Daarmee hadden de top vijf landen met het grootste defensiebudget allen een vrouw aan de leiding. Na het VK zijn dat Frankrijk (Florence Parly), Duitsland (Annegret Kramp-Karrenbauer), Spanje (Margarita Robles) en Italië (Elisabeta Trenta).

De nummer zes trouwens ook, want dat is Nederland met Ank Bijleveld. Ook in België (Ludivine Dedonder), Zwitserland (Viola Amherd) en Oostenrijk (Klaudia Tanner) zijn de ministers van Defensie vrouwelijk en dat geldt tevens voor onder meer Nicargua, Montenegro, Botswana en Nepal. Op dit moment 25 in getal.

‘Mijn enige belang was dat er een capabele minister kwam’

Geen gidsland

Nederland is bepaald geen gidsland als het gaat over de benoeming van vrouwen in het kabinet en al zeker niet bij Defensie. In 1956 was Marga Klompé (KVP, nu CDA) de eerste vrouwelijke minister van Nederland in het kabinet-Drees III.

Deze kabinetsperiode kende Defensie twee vrouwelijke bewindslieden: minister Ank Bijleveld-Schouten en staatssecretaris Barbara Visser.
Julia Wouters schreef onder meer het boek De Zijkant van de macht over vrouwen in de politiek.

Eerste defensieminister

De benoeming van de eerste vrouwelijke minister van Defensie ter wereld dateert van 1960. Zeker Scandinavië? Nee, nog niet mísschien. Het was Srimavo Ratwatte Dias Bandaranaike, die in dat jaar deze positie, en die van premier, innam in het toenmalige Ceylon (nu Sri Lanka). Gevolgd door onder anderen Indira Ghandi (India) en Benazir Butto (Pakistan).

Volgens Julia Wouters, coach en eigenaar van het adviesbureau Leading Women, is dat goed te verklaren. “In die landen zijn het vaak families die de macht hebben en dus de politieke arena beheersen. En dan maakt het daar niet uit of de opvolger een man of een vrouw is. Wat dat betreft zijn ze een stuk geëmancipeerder.”

Straaljager Hannie

Finland was met Elisabeth Rehn (1990-1995) de eerste in Europa. Maar ook landen als Bangladesh, Zimbabwe, Chili en Kroatië gingen ons land (ruim) voor. Toch had Nederland in de top kúnnen staan, weet Bert van den Braak, wetenschapper bij het Parlementair Centrum Documentatie (PDC Montesquieu Instituut). Was Hannie van Leeuwen (CDA, toen nog ARP) niet ooit in beeld? Ze had immers de bijnaam ‘straaljager Hannie’. 

‘Na het glazen plafond dreigde de glazen klif’

“De gedachte aan haar is niet gek,”, reageert Van den Braak. “Zij is wel kandidaat geweest voor een staatssecretariaat (1971 en 1975), maar werd in beide jaren niet benoemd. Eerst was zij kandidaat voor Sociale Zaken, maar de VVD wilde daar hun kandidaat (Koos Rietkerk). In 1975 bedankte zij zelf voor de functie van staatssecretaris van Onderwijs.” Dat is wel typerend, vindt Wouters. “Vrouwen zijn tot halverwege de jaren tachtig alleen in zogenoemde ‘zachte’ sectoren benoemd. Maatschappelijk werk, cultuur, zorg, onderwijs, die departementen”, somt ze op.

Jeanine Hennis-Plasschaert en haar toenmalige defensiecollega Ursula von der Leyen, nu voorzitter van de Europese Commissie, op de brug van Zr.Ms. Karel Doorman. Zij doorbraken bij Defensie het glazen plafond. Foto: Martijn Beekman.

Risico

De eerste vrouw die door dat glazen plafond brak was Neelie Kroes (VVD), toen ze in het kabinet-Lubbers I (1981-1985) het mannenbolwerk Verkeer en Waterstaat in handen kreeg. “Mevrouw Kroes glipte er als het ware doorheen, omdat ze groot is geworden in een transportfamilie en veel kennis had op dat gebied.”

Het was volgens Wouters best een risico. “Ook met de benoeming van Jeanine Hennis-Plasschaert in 2012 dreigde, wat ik noem, een glazen klif. Als ze was mislukt hadden de heren kunnen roepen: zie je wel, ze kunnen het niet, ze zijn er niet geschikt voor. Heel raar eigenlijk, want dat zegt niemand als een man faalt.”

Neelie Smit-Kroes in kabinet-Lubbers II, op de foto tweede van links en rechtsachter de afgetreden minister van Defensie Wim van Eekelen.

Geen opvolger

Maar Kroes, toen nog getrouwd met marineofficier Wouter Jan Smit, stond haar mannetje. Zo goed dat halverwege het kabinet-Lubbers 2 een opmerkelijke wisseling op handen was. “De enige vrouw die in het verleden serieus als kandidaat defensieminister werd genoemd, was in 1988 inderdaad Neelie Smit-Kroes”, bevestigt Bert van den Braak van het PCD.

“Het betrof destijds de opvolging van Wim van Eekelen (die moest aftreden vanwege de zogenoemde paspoortenaffaire, red.). De toenmalige leider van de VVD (en latere minister van Defensie, red.) Joris Voorhoeve had een voorkeur voor Kroes op die post. Maar voor Verkeer en Waterstaat kon door weigering van diverse kandidaten geen opvolger worden gevonden. De keuze viel toen op Frits Bolkestein voor Defensie en Smit-Kroes bleef op V&W."

Op de foto toenmalig commandant der Strijdkrachten generaal Tom Middendorp en minister Jeanine Hennis-Plasschaert. “Het waren in 2012 vooral de media die er wat van vonden dat ik als commandant der Strijdkrachten een vrouw als minister kreeg. Voor mij maakte het niets uit. Mijn enige belang was dat diegene capabele was en ik ermee kon opschieten. Niet hoe hij of zij eruit zag.” Foto: sergeant-majoor Gerben van Es.

Kaartenbak

Dus moest er nog 24 jaar worden gewacht op een vrouwelijke minister van Defensie. Maar was het in 2012 dan een teken van emancipatie om een vrouw te benoemen in de defensietop? “Daar ben ik minder optimistisch over”, oordeelt Julia Wouters. “Ik zie het meer als bijvangst. Het risico op mislukking was groot door affaires en bezuinigingen. Dat is dus niet gebeurd en daarom zitten er bij de vorming van het volgende kabinet zeker vrouwen in de kaartenbak voor een post op Defensie.”