Maskirovka als ‘nieuw’ strijdmiddel?

Kolonel promoveert op Russische bedriegerij

Hoe zette Rusland misleiding in bij twee gewapende conflicten? Op die vraag geeft kolonel Han Bouwmeester antwoord in zijn proefschrift, waarmee hij promoveerde aan de Universiteit Utrecht. Hij pleit voor bewustwording, want ook Nederlanders vallen ten prooi aan misleiding: “Wij voelen ons nog te veilig achter de duinen.”

Verhul, ontken, verzwijg. Verspreid desinformatie of complotverhalen. Voer imponerende militaire oefeningen uit. Het is misschien wel de goedkoopste manier om je tegenstander op het verkeerde been te zetten: misleiding. Het brengt een verrassingseffect teweeg, manipuleert percepties en zet zo je opponent op een dwaalspoor.

Het zijn deze ‘maskirovka’-methoden voor verhulling en bedrog die Bouwmeester in zijn onderzoek opspoorde. Met Krym Nash: An Analysis of Modern Russian Deception Warfare promoveerde hij eind vorig jaar aan de Universiteit Utrecht. “Rusland heeft altijd gebruikgemaakt van misleiding. Westerse landen evengoed, toch nam onze interesse voor deze methodes in de laatste vijftig jaar af. In de Koude Oorlog waren we veel meer gericht op het fysiek uitschakelen van de tegenstander. Daarna voerden we vaak vredes- of stabilisatieoperaties uit waarbij we streefden naar openheid en onderling vertrouwen tussen partijen. Misleiding werkt dan averechts. Daarnaast vinden wij het niet passend dat de overheid de eigen bevolking voorliegt in een democratische staat.”

Waar Rusland ingreep

Om te kijken hoe Rusland misleiding wel als gereedschap inzet, bestudeerde Bouwmeester het Russisch-Georgisch gewapend conflict. Terug naar 2008. De Georgische regio’s Zuid-Ossetië en Abchazië willen zich afscheiden. Daarop zet Georgië artillerie in om de afvallige regio’s tot bedaren te brengen. De Russen, die landgenoten in die regio’s willen beschermen, bestoken op hun beurt Georgische doelen in het gebied. Na vijf dagen komt er een einde aan de schermutselingen.  

Daarnaast focuste Bouwmeester zich op een andere historische gebeurtenis: de annexatie van de Krim in 2014. Betogingen in Oekraïne tegen het beleid van de zittende president en de opvolgende interim-regering, spreidden zich uit naar het schiereiland. Daar verschenen ‘groene mannetjes’, gekleed in ongemarkeerde uniformen. Na een periode van zwijgen en ontkenningen greep Rusland de macht, om zo op te komen voor de belangen van de Russische inwoners. Tot grote verbazing van de internationale gemeenschap. 

Bouwmeester zag in de zes jaar tussen beide gebeurtenissen een grote groei in het aantal ‘maskirovka’-misleidingmethoden. Veel onderzoek was er overigens niet gedaan op dit gebied, merkt hij op. In veel van de studies staat de ‘misleider’ centraal. “Terwijl het interessant is om te kijken wat er gebeurt met het ‘slachtoffer’ of doel, de humane dimensie. Onzekerheid blijkt een noodzakelijke voorwaarde voor misleiding.”

Gefrustreerd en genegeerd

Daarmee is de ‘hoe’-vraag beantwoord. Volgende kwestie is: waarom treedt Rusland zo op? Een verheven streven naar wereldheerschappij? Of, zoals het land in beide conflicten betoogde, het opkomen voor de ‘eigen’ burgers buiten de landsgrenzen? 

“Rusland voelt zich genegeerd”, vertelt Bouwmeester. “De Sovjet-Unie was een wereldmacht, een tegenhanger van de Verenigde Staten. Die status is de Russische Federatie kwijtgeraakt. Voor internationale overleggen wordt het land niet meer uitgenodigd aan tafel.” Het opkomen voor de burgers: “Een middel om invloed uit te oefenen in landen waar hun landgenoten verblijven.”

Elke dag weer én meer

Het klinkt misschien als een ver-van-mijn-bed-show. Maar wie denkt dat deze misleiding zich beperkt tot de Russische landsgrenzen of tot de genoemde gewapende conflicten, vergist zich. ‘Maskirovka’ is aan de orde van de dag. Denk aan de beïnvloeding van het Brexit-referendum in 2016. Of, dichter bij huis, de ontkenning van de Russische betrokkenheid bij de crash van de MH17. “Ik denk niet dat de Nederlandse autoriteiten de buitenlandse beïnvloeding onderschatten: die zijn voldoende wakker geschud”, zegt Bouwmeester. “Ik denk wel dat de urgentie in de rest van Nederland nog niet duidelijk is. We worden omringd door grote landen als Duitsland, Frankrijk en, aan de overzijde van de Noordzee, Groot-Brittannië. Landen waarvan wij niets te duchten hebben. Wij voelen ons nog te veilig achter de duinen. Terwijl het gevaar best van binnenuit kan komen.”

Voorbeelden te over. Denk hierbij aan de Militaire Inlichtingen en Veiligheidsdienst, die in 2018 een Russische hack op de Organisatie voor het Verbod op Chemische Wapens (OPCW) in Den Haag wist te voorkomen. Daarom staat ons land nu op de figuurlijke Russische radar. Nederland is misschien een klein land, maar wel een dat tegen Poetins haren in strijkt. Denk aan het strafrechtelijk onderzoek rond de ramp van MH17, waarbij een Buk-raket van Russische makelij een passagiersvliegtuig neerhaalde. Ook zetten wij militairen in voor enhanced Forward Presence (eFP) in Litouwen. Een NAVO-missie om onze Baltische bondgenoten te beschermen, mochten de Russen over de schreef gaan. 

Van staal naar mentaal

Het levert Russische lastercampagnes op. Zo zouden Nederlandse militairen in Litouwen compleet bezopen zijn geweest. Duitse militairen werden beschuldigd van verkrachting. En meer recent grijpt Rusland de COVID-crisis aan om nepnieuws te verspreiden. Alles om instabiliteit te creëren. Door aan de ene kant een wig te drijven in het bondgenootschap en aan de andere kant burgers te doen twijfelen aan de noodzaak van de missie.

“Hoe we dit kunnen bestrijden is natuurlijk de golden bullet question”, glimlacht de kolonel. “Desinformatie ontmaskeren is belangrijk. Niet voor niets dat het Ministerie van Binnenlandse Zaken zich hier nu over buigt. Ook internationaal en binnen de Europese Unie delen we onze kennis.” Toch begint de bestrijding van misleiding en desinformatie vooral bij jezelf, zegt Bouwmeester. Hij pleit voor bewustwording. Bij de Nederlandse burgers, maar ook bij onze militairen. “Ik zeg altijd tegen mijn cadetten: kijk wat verder. Lees, vergelijk informatie en denk continu: klopt dit wel?”

Dit creëert een thinking soldier. Noodzakelijk voor conflicten in de toekomst. De ‘nieuwe’ oorlog is minder het klassieke ‘staal op staal’, maar juist meer mentaal. “Hybride conflictvoering”, zoals Bouwmeester het noemt. “Het speelt in op onze waarden en normen, daar gaat het schuren.”

Leugens met leugens bestrijden?

Onlangs richtte Defensie het nieuwe Wapen van Informatiemanoeuvre op, gericht op zaken als information operations, strategische communicatie en militaire diplomatie. klik hier voor het artikel eerder in de Defensiekrant. “Het is een goede ontwikkeling dat Defensie inspeelt op deze ontwikkelingen in de informatie-omgeving.” 

Informatie is geen wapen, maar wél munitie, concludeert de kersverse doctor. Nee, je moet op desinformatie niet reageren met desinformatie. “Dat is leugens bestrijden met leugens. Dit nieuwe Wapen biedt juist de kans te kijken naar wat beïnvloeding is. We bouwen kennis op om ons ertegen te beschermen en ons ertegen te wapenen. Door ervaring daarin op te doen, kan de krijgsmacht een kartrekker zijn voor de maatschappij. De mens is niet alleen te beïnvloeden met bombs and bullets, maar ook met bits, bytes and soundbites.”