Geen piraat gezien

Al acht jaar levert Nederland schepen en militairen aan antipiraterijmissies in de wateren rond Somalië. Op dit moment vervult één schip, Zr.Ms. Tromp, deze rol. Van augustus tot december maakt het fregat deel uit van de Europese antipiraterijmissie Atalanta. Als vlaggenschip huisvest ‘de Tromp’ de internationale staf onder Nederlandse leiding. Commandeur René Luyckx vertelt over piraten, mandaat en de toekomst: “Men moet begrijpen dat we vandaag de dag helemaal niet meer bezig zijn met het vangen van piraten.”

De Golf van Aden is een drukbevaren ‘bottleneck’ tussen Jemen en Somalië, een zeegebied waar jaarlijks 20.000 a 30.000 schepen passeren. De smalle zeestraat, het drukke vrachtverkeer tussen Azië en Europa en de armoede en instabiliteit in de aangrenzende regio maken het  een potentiële  hotspot voor piraterij. Dit terwijl het vrachtverkeer essentieel is om ‘onze’ economie draaiende te houden. 

Hoogtepunt piraterij

“Vanwege snelgroeiende piraterij in deze regio besloot de politiek in 2008 dat er marineschepen naar dit gebied gestuurd moesten worden”, vertelt commandeur René Luyckx, die als commandant van de Europese antipiraterij taskforce in Operatie Atalanta werkt. Die maatregelen kwamen geen dag te vroeg, want de piraterij tierde welig. Rond 2010-2011 bereikten de activiteiten van de zeerovers rond de Hoorn van Afrika hun hoogtepunt. Begin 2011 hadden zij 32 schepen gekaapt en hielden zij 730 mensen in gijzeling.

Vuist gemaakt

Intussen werden vanuit de internationale gemeenschap steeds meer maatregelen getroffen, Luyckx somt op: “Schepen werden geïnformeerd en gerouteerd via een aanbevolen vaarroute zo ver mogelijk uit de kust van Somalië. Bovendien werden grote groepen schepen in de Golf van Aden geëscorteerd door marineschepen. Ook vonden er gesprekken plaats met de scheepvaartsector waaruit adviezen voort kwamen over de toepassing van zelfbeschermingsmaatregelen. Tot slot is ook de strafrechtelijke afwikkeling van piraterij vorm gegeven.”  Verschillende piraten zijn inmiddels vervolgd. Om een vuist tegen de zeerovers te kunnen maken, werden ook mandaten gaandeweg verruimd. Zo konden ook piratenkampen en logistieke opslaglocaties langs de kust worden geneutraliseerd. 

Drastische daling

Nu, een paar jaar later, hebben de maatregelen hun vruchten afgeworpen. “De combinatie van aanwezigheid van marineschepen, de aanzienlijke pakkans met aansluitend de strafvervolging, en de zelfbeschermingsmaatregelen op koopvaardijschepen heeft een enorme impact op piraterijactiviteit gehad”, verklaart Luyckx de drastische daling van piraterij. “Daarnaast hebben banken het contant verlenen van grote sommen geld voor niet-traceerbare doeleinden aanzienlijk beperkt.” Piraterij als business model is zo, in deze regio, veel minder interessant. 

Verschuiving illegale activiteiten

Het resultaat: sinds 2014 hebben de ingezette marineschepen geen piraat meer gevangen. Dat betekent niet dat er geen piraten meer zijn. Ze hebben alleen zeer waarschijnlijk hun werkgebied verlegd en houden zich nu bezig met andere illegale activiteiten. De door armoede, werkeloosheid, honger en gebrek aan goed werkend bestuur geteisterde Somaliërs zijn vindingrijk als het gaat om snel geld verdienen. Zo blijken tegen enorme bedragen visserijvergunningen afgegeven te worden aan vissers uit Jemen en Iran. “Maar ook wapen-, drugs-  en mensensmokkel is lucratief”, licht Luyckx toe. “Het mandaat beperkt zich echter tot piraterijbestrijding dus meer dan de activiteiten monitoren en melden mogen we niet doen. Binnen de internationale wetgeving zou je daar in bepaalde gevallen wel tegen moeten kunnen optreden. Veel wapens een land in smokkelen draagt immers bij aan destabilisatie van dat land”. 

Andere aanpak vereist

Een nieuw business model dat een andere aanpak vereist dus. Luyckx: “De oorzaak ligt op land. Zolang Somalië nog niet zelf in staat is maritieme criminaliteit aan te pakken moet ondersteuning geboden worden.” Deze hulp komt naast de maritieme missie in de vorm twee Europese missies: de Capability mission NESTOR, die zich bezig houdt met de ondersteuning bij het opzetten van een goed werkend bestuur en een Training Mission voor het Somalische leger. Door het probleem vanuit verschillende invalshoeken te benaderen kan effectiever naar een oplossing worden gewerkt.   

Langzaam afbouwen

De afname van piraterij heeft eind 2014 wederom tot een verruiming van het mandaat geleid. In zijn huidige vorm richt de missie zich vooral op het escorteren van het World Food Programme-schip en andere kwetsbare scheepvaart. Daarnaast vindt met behulp van schepen en vliegtuigen beeldopbouw plaats waardoor de maritieme activiteiten in de regio worden gemonitord. “Onder bepaalde omstandigheden mogen we nu ook de zustermissies ondersteunen bij training of op logistiek vlak”, legt Luyckx uit. Daarmee wordt een opmars gemaakt naar het einde van de missie.

“Voor de missie Atalanta houdt het op als piraterij een aanvaardbaar niveau heeft bereikt”, zegt Luyckx.  “Schepen die in het kader van noodhulp in het gebied varen, moet een veilige doorvaart gegarandeerd kunnen worden.” Daarmee eindigt de missie dus weer bij de basis. Recentelijk heeft de EU ingestemd met een verlenging van de antipiraterijmissie tot 2018, de NAVO-missie stopt dit jaar al. Of de operatie na 2018 doorgaat en in welke vorm is nog onduidelijk.