Driekwart eeuw wereldklasse

75-jarige Marinierskapel is alleskunner

Door het coronavirus zat er tijdelijk weinig muziek in de Marinierskapel der Koninklijke Marine (MARKAP). En dat in aanloop naar het 75-jarig jubileum, waarvoor de kapel juist nu alle registers had willen opentrekken. Na de eerdere mineurstemming heeft de MARKAP zich echter herpakt en treedt het gezelschap inmiddels weer op in kleinere samenstellingen. Voor de liefhebbers van marsen, klassieke transcripties, jazz, pop, rock en zelfs ‘music for the millions’ klinkt dat natuurlijk als muziek in de oren. Alle Hens sprak met de commandant en een muzikant.

Er heeft binnen de marine altijd al muziek geklonken; aanvankelijk vooral voor de tijdsaanduiding en dagindeling. Later, binnen de vloot van Michiel de Ruyter, ook voor het coördineren van gevechtshandelingen. Daarnaast klonk er in vredestijd muziek als vermaak. Dit zorgde in de loop der jaren voor de oprichting van tal van scheepskapellen. Om het musiceren te regulieren, werd in 1864 met de beste musici een vast orkest opgericht: de Stafmuziek der Koninklijke Marine. In 1939 werd in Den Helder nog uitgebreid gevierd dat deze Stafmuziek 75 jaar bestond. Een jaar later zag de wereld er heel anders uit; na de inval van de Duitsers werd het orkest op bevel opgeheven.

Gebrek aan alles

Na de bevrijding in 1945 meldde een aantal oud-muzikanten zich bij de marineleiding in Den Haag; zij probeerden de vooroorlogse situatie weer op te pakken. Er bleken echter nog maar 18 muzikanten inzetbaar en er was een gebrek aan instrumenten en bladmuziek. De toenmalige Commandant Korps Mariniers stelde aan de Minister van Marine voor om het nieuwe muziekkorps onder te brengen bij het Korps Mariniers, dat van oudsher belast was met de uitvoering van ceremoniële taken. Bovendien waren ook de Tamboers en Pijpers daar al ondergebracht. Bij decreet van 1 augustus 1945 werd zo besloten en kreeg het nieuwe orkest de naam ‘Marinierskapel der Koninklijke Marine’. Na de afbouw van de Van Ghentkazerne (1946) werd Rotterdam de standplaats.

Militaire muziek was hot

Advertenties voor muzikanten en een dirigent waren toen al verschenen in kranten en tijdschriften. Gijsbert Nieuwland werd op 22 oktober 1945 aangesteld als eerste dirigent, in de rang van, in eerste instantie, eerste luitenant der mariniers van Speciale Diensten. De eerste grote ceremoniële dienst onder zijn leiding was de Opening van de Staten Generaal, op 20 november 1945. Bij ceremonieel alleen bleef het niet, want al in december 1945 vond de eerste radio-opname plaats. Vanaf 1946 werden eerst maandelijks en daarna bijna wekelijks (live) radio-uitzendingen gemaakt; militaire muziek was namelijk ‘hot’ destijds.

Er deed zich echter (weer) een uitdaging voor: goede speelmuziek raakte snel uitgeput. Dirigent Nieuwland was zelfs al op ‘rooftocht’ in Engeland, bij de kapel van de Royal Marines, toen het bericht kwam dat er in Limburg een kist met bladmuziek was gevonden, na de oorlog achtergelaten door een Amerikaanse militaire band. Het bleek om populaire, moderne arrangementen van Duke Ellington, Gershwin en anderen te gaan. Het repertoire zorgde voor een flinke vernieuwing binnen de Nederlandse militaire muziek en zo introduceerde de Marinierskapel, als eerste orkest, moderne swing.

2,5 miljoen verkochte platen

Op de eerste 78-toeren plaat die in 1949 verscheen bij het label Decca, stond overigens wel gewoon marsmuziek – gecomponeerd door de latere dirigent Joop Laro. De plaat was voor de troepen in Nederlands-Indië gemaakt en hierop was de NIWIN-mars (= Nationale Inspanning Welzijnszorg Indië-Nederland) te horen plus de Defileermars. De wereldwijde connecties van Philips, het volgende label, bezorgden de Marinierskapel een grote naam; er ontstond een enorme vraag naar opnamen in Amerika, Canada en Japan. Zo werd de officiële muziek van de Olympische Spelen van Tokyo in 1964 door de Marinierskapel ingespeeld en door de organisatie op single uitgebracht. Groot succes was ook de samenwerking in 1968 met de Dutch Swing College Band, eveneens onder contract bij Philips. Met dit nieuwe geluid scoorde de MARKAP wereldwijd grote roem. In 1969 ontving de kapel van Philips dan ook een Gouden Tulp voor 2,5 miljoen verkochte platen; 2 jaar later waren dat er zelfs meer dan 3 miljoen.

Een recente disco-grafische naspeuring heeft 439 verschillende internationale uitgaven opgeleverd en nog vele combinatie-uitgaven, met andere artiesten. Na de opkomst van de digitale techniek, CD’s (inclusief kopieën) en streaming-media is het inmiddels onmogelijk om nog relevante verkoopaantallen te noemen.

Traditie geboren

Niet alleen de muziekdragers vonden aftrek, ook de liveoptredens vielen de afgelopen 75 jaar in de smaak. Adjudant Bijzondere Diensten Muzikant Bart van Tienen, sinds 1993 piccolospeler bij de Marinierskapel: “Er zijn veel muzikale hoogtepunten, in de ruim 27 jaar dat ik zelf deel uitmaak van het orkest. Om te beginnen het allereerste grote buitenconcert op de Amstel in Amsterdam, op 5 mei 1995, ter gelegenheid van 50 jaar Bevrijding, met een keur aan solisten en live op TV. Het concert was zo’n succes, dat een jaarlijkse traditie werd geboren van het Bevrijdingsconcert op de Amstel.”

18 jaar later speelde de MARKAP opnieuw op Bevrijdingsdag, ten overstaan van de toen kersverse Koning Willem-Alexander, Koningin Maxima en Prinses Beatrix. Van Tienen: “Het klonk opnieuw fantastisch. In juni 2009 hadden we trouwens ook nog aan de Amstel gespeeld, voor Koningin Beatrix en de toenmalige Russische president Medvedev. We speelden ‘Schilderijen van een Tentoonstelling’, vanwege de opening van de Nederlandse dependance van de Hermitage in Amsterdam.”

Hoogtepunten

Over Rusland gesproken... Van Tienen straalt: “Inderdaad, een eerder hoogtepunt was de concertreis in september 1996 naar het Russische Sint-Petersburg, in het kader van de viering van ‘300 jaar Peter de Grote’. Toen nog kroonprins Willem-Alexander en de toenmalig minister-president Wim Kok waren erbij toen wij een mooi concert gaven in de beroemde Philharmonie Concertzaal daar. 17 jaar later zouden we opnieuw in Rusland spelen, met een taptoe op het Rode Plein in Moskou, in september 2013.”

Andere hoogtepunten, misschien minder op puur muzikaal gebied, maar vooral door de omstandigheden, waren er ook. “Een paar voorbeelden: de reizen naar Abu Dhabi in 1997, Japan in 2000, New York in 2009, maar ook de Horse Guards Parade in Londen, tijdens het jubileum van 350 jaar Royal Marines in 2014.”

Erkenning van kwaliteit

Toch vinden Van Tienen en zijn collega’s het ook steevast bijzonder om in het 'eigen' Concertgebouw in Amsterdam te spelen (zie headerfoto). “Tot eind vorige eeuw was het gangbaar om eens per jaar het benefiet Rode Kruisconcert te spelen. Eenmalig, ook op die locatie, was een geweldig, avondvullend programma, samen met trompettist Eric Vloeimans, tijdens het Robeco Zomeravondconcert in 2011. De laatste keer dat we in het Concertgebouw optraden was trouwens net voor de corona-lockdown. Dat we op zo’n plek mogen spelen is natuurlijk een erkenning van onze kwaliteit. Dat gold ook toen we in 2017, als allereerste militaire orkest ooit, op mochten treden op het North Sea Jazz Festival in Ahoy.”

Ingetogener, maar zeer indrukwekkend, was de muzikale begeleiding van meerdere koninklijke uitvaarten in de Grote Kerk in Delft. Van Tienen, samenvattend: “Voor wat betreft bijzondere optredens kom je eigenlijk superlatieven tekort; daar zijn we dan ook trots op.”

Orkest met witte petten

De huidige commandant van de Marinierskapel, luitenant ter zee MARKAP 1 (aanspreektitel: ‘majoor’) Cor Knegjens, deelt die trots. En eveneens al jaren. Niet voor niets maakte de pianist in 1998 de overstap van de voormalige Johan Willem Friso Kapel naar de MARKAP. “Tijdens een taptoe zag ik voor het eerst collega-orkesten; daar viel mij dat ‘orkest met die witte petten’ enorm op. Om een lang verhaal kort te maken: er was een vacature voor piano, ik solliciteerde en ben aangenomen.”

Eerst als muzikant, later 7 jaar als projectofficier bij het Impresariaat Militaire Muziek Krijgsmacht, is Knegjens al meer dan 20 jaar bij de kapel betrokken. In januari 2020 werd hij benoemd tot commandant van de MARKAP en de Tamboers en Pijpers.

Ultieme oplossing

“Wat een fantastisch jubileumjaar had moeten worden, met mooie projecten en concerten, werd ruw verstoord door de lockdown”, vervolgt majoor Knegjens. “Het coronavirus zorgde plotsklaps voor een lege agenda en de kapelleden moesten naar huis. Als staf zijn wij direct gaan schakelen en hebben we gezocht naar oplossingen om het orkest toch bezig te houden en ook het ceremonieel op een andere manier in te kunnen vullen. Voor ons bleek het de ultieme oplossing om naast de bestaande ensembles nieuwe te creëren, zodat alle musici ingezet konden worden. We beschikken nu dus over 2 koperkwintetten, 2 blaaskwintetten, een sax-kwartet, tuba-kwartet, combo, dansorkest en een popband.”

Vol zelfvertrouwen

“De nieuwe ensembles hebben inmiddels al fregatten ‘binnengespeeld’ en ander evenementen opgeluisterd”, vertelt de majoor. “Naast het ceremonieel van het Commando Zeestrijdkrachten, hebben we in ‘paars’ verband ook de Dodenherdenking op 4 mei, de Margratenherdenking op 24 mei en de Indiëherdenking op 15 augustus muzikaal omlijst. Laten we met z’n allen hopen dat het tij snel zal keren en de wereld weer in gezondheid kan genieten van al het moois wat we te bieden hebben.”

Dat klinkt vol zelfvertrouwen, toch? Knegjens knikt. “Ik durf te zeggen dat de Marinierskapel 1 van de beste harmonieorkesten ter wereld is, zowel militair als niet-militair”, stelt de MARKAP-commandant. “Verder zijn we uitzonderlijk goed in het vertolken van militair ceremonieel. Dat alles dankzij onze conservatorium-geschoolde muzikanten. We gaan echt voor de besten die er te krijgen zijn; en dat nu al 75 jaar.”