Achter de schermen

… bij het jarige forensisch onderzoekslab JDEAL

In de bossen bij Soesterberg staat iets bijzonders. Misschien zelfs uniek in de wereld. En majoor Rob mag er leiding aan geven, samen met een Spaanse ranggenoot. “Dat is na al mijn jaren in de forensische opsporing toch wel de kers op de taart”, zegt Rob. Want het Joint Deployable Exploitation and Analysis Laboratory (JDEAL), dat is waar we het over hebben, is een perfect voorbeeld van internationale, innovatieve samenwerking op het gebied van sporenonderzoek.

JDEAL bestaat uit 2 uitzendbare laboratoria. Eén versie telt 14 schakelbare containers en een aggregaat. De tweede is een tentenversie met back up-aggregaat. Beide zijn makkelijk te vervoeren en inzetbaar binnen 5 dagen. Inclusief apparatuur voor geavanceerd forensisch sporenonderzoek. Dicht op de actie om DNA-sporen op te kweken, vingerafdrukken te analyseren, explosieve grondstoffen te determineren, telefoons en andere datadragers uit te lezen en meer.

“Met die technische inlichtingen kan een commandant snel zijn tactieken aanpassen om de juiste figuren aan te grijpen”, zegt Rob. “Tegenwoordig is battlefield evidence belangrijk. Kijk naar Oekraïne bijvoorbeeld. Forensische teams hebben daar, in opdracht van het Internationaal Strafhof, JDEAL-apparatuur gebruikt om oorlogsmisdaden te onderzoeken.”

JDEAL bestaat dit jaar 10 jaar en kan voor alle krijgsmachtdelen onderzoek doen. Maar de aansturing ligt bij een aantal marechaussees. “Binnen het groene deel van de krijgsmacht is er beperkte kennis van politiemethodieken en –technieken. Precies die kennis en mensen hebben wij”, benadrukt Rob. “Voor ons is het core business.” Daarom runt majoor Marcel, hoofd Research & Development, de doorontwikkeling van JDEAL. “We willen het laboratorium schaalbaar maken. Soms is er bijvoorbeeld alleen behoefte aan media-exploitatie (uitlezen van datadragers, red.). Dan zijn minder containers nodig. Zo kunnen we straks maatwerk leveren.”

Natuurlijk is er meer te vertellen over JDEAL. Scroll naar beneden voor meer weetjes en ontwikkelingen.

Tekst: kapitein Arjen de Boer | Foto’s: sergeant-majoor Barend Westerveld

Betrouwbare data

De oorsprong van het JDEAL ligt in de periode dat de NAVO in Afghanistan actief was. Nederland had daar een lab waar experts bermbommen onderzochten, met als doel het complete netwerk achter zo’n explosief aan te kunnen vallen. Dus niet alleen de maker, maar ook bijvoorbeeld de financier en de leverancier. De geleerde lessen hebben geleid tot wat nu JDEAL is.

Wanneer mogelijke sporen worden aangeleverd, testen deskundigen in speciale ruimtes buiten het lab of er veilig mee kan worden gewerkt. Als dat zo is, komt het materiaal terecht bij een evidence custodian, die het hele onderzoekstraject bewaakt. Er volgt een forensische intake om de volgorde van deelonderzoeken te bepalen. Forensisch onderzoekers hanteren strenge, vastgelegde normen om de kwaliteit van de resultaten te waarborgen. Zo biedt JDEAL commandanten betrouwbare inlichtingen voor de planning van nieuwe operaties.

Internationaal

JDEAL staat onder leiding van een Marechausseecollega. Maar is als geheel ondergebracht bij het Joint Intelligence, Surveillance, Target, Acquisition & Reconnaissance Commando (JISTARC) van de landmacht. Deze onderverdeling is ontstaan toen de onderzoeken zich vooral richtten op het counteren van Improvised Explosive Devices (IED’s).

Er is een kleine, permanente internationale staf. Maar als JDEAL in bedrijf is, vliegen er vanuit heel Europa forensisch experts in. Er lopen dan veel kleuren gevechtspakken door de gangen. Nederlands, Duits, Frans en Spaans. Dan is meteen duidelijk dat JDEAL een multinationale aangelegenheid is van 14 landen. “Het Nederlandse aandeel is ongeveer 30 procent”, vertelt Marcel. Daarom is de thuisbasis op de Sergeant-majoor Scheickkazerne in Soesterberg. “Maar elke deelnemer kan het lab, of onderdelen ervan, afroepen voor inzet.” Het hele proces van afroep tot en met inzet wordt 2 keer per jaar geoefend.

Breed inzetbaar

JDEAL is breed inzetbaar, schetst Rob. Niet alleen voor de landmacht of Marechaussee. Het mobiele lab kan voor de luchtmacht onderzoek doen naar bijvoorbeeld neergehaalde drones. Van wie zijn ze, welke apparatuur zit er in, wat is het vluchtplan? Of voor de marine, want ook onder water is sporenonderzoek mogelijk. Bijvoorbeeld naar sabotage van netwerkkabels en pijpleidingen. Of om havens te beschermen. Maar dat onderzoeksterrein is nog relatief nieuw. “Tijdens oefeningen hebben we al aangetoond dat je sporen onderwater kunt bewaren én onderzoeken”, zegt Rob. “Dus is het belangrijk om ook onderwater forensisch bewust te werken.”

Kennis bijbrengen en behouden

In Soesterberg staan genoeg containers en apparatuur om 2 volledige laboratoria samen te stellen. Maar JDEAL heeft ook een trainingslocatie die puur is bedoeld om militairen uit binnen- en buitenland op te leiden. In de afgelopen 10 jaar hebben zo’n 900 collega’s deelgenomen aan een cursus in de trainingsopstelling. “Deze mensen zijn al forensisch onderzoeker”, benadrukken Rob en Marcel. “Maar hier leren ze samen te werken binnen JDEAL en natuurlijk met de apparatuur.”

“We willen frontrunner zijn”, vult Rob aan. “Altijd de beste in kennis, mensen en spullen. Maar personeel zoals chemici is schaars. Daarom maken de landen samen een vuist om voortzettingsvermogen te garanderen.”

Toekomst

In het Managament Committee hebben de 14 deelnemende landen besloten ook na 2026 door te gaan met het project. Hiervoor zijn nieuwe mijlpalen benoemd. Hiertoe is een Joint Expert Team, aangevuld met JDEAL-staf, bezig een nieuwe variant van het laboratorium te ontwikkelen en aan te schaffen, weet majoor Marcel. “Deze versie moet de modernste snufjes op het gebied van forensische opsporing hebben.”

Nu Defensie zich meer focust op hoofdtaak 1 –bescherming van het eigen grondgebied en dat van bondgenoten- is daar ook een rol voor JDEAL, benadrukt Rob. Denk aan de op te richten KMar-eskadrons. Als zij worden ingezet, kan JDEAL hun taken ondersteunen. “Dat sluit naadloos aan. Maar ook hoofdtaak 2, bewaken van de internationale rechtsorde, blijft in mijn ogen relevant. We kijken nu allemaal naar het Oosten, maar elders in de wereld is ook nog genoeg aan de hand. Wat dat betreft is er zat werk voor ons laboratorium.”