Vrouwen vinden hun weg bij Defensie tijdens het Dienjaar

Zelfvertrouwen en veerkracht. Deze eigenschappen hebben vrouwen nodig om zich staande te houden bij Defensie, waar vaak nog een mannencultuur heerst. Het was afgelopen maandag dan ook het thema van de Vrouwendag Dienjaar. Vrouwen die deelnemen aan het Dienjaar, of dat van plan zijn, konden vrijuit spreken over wat hen bezig houdt. Denk aan praktische obstakels, maar ook aan de sociale dynamiek binnen hun eenheid.

Tekst: Bettine Hilbrands | Foto’s: Kick Smeets

Jorrit en Catharina zijn afgestudeerd en volgen nu een Dienjaar bij de marine. Ze zijn net terug van vijf weken varen. Een andere deelneemster, Noa, is aan de slag bij de marechaussee. Ze wilde zich opgeven voor de opleiding wachtmeester, maar die was al gesloten. Paola heeft dit jaar haar gymnasium afgerond. Tijdens een reis door Europa kwam ze in aanraking met andere culturen. Dat spreekt haar ook aan bij Defensie. In februari start ze met een Dienjaar bij de luchtmacht.

Portret van Paola.
Paola start in februari haar Dienjaar bij de luchtmacht.

'Vier kleine successen'

Power pose

Deze vrouwen luisteren ’s ochtends op het Marine Etablissement in Amsterdam met de andere deelneemsters naar oud-olympisch zwemster Kira Toussaint. Zij doet voor hoe je een ‘power pose’ aanneemt: handen in de zij en de kin iets omhoog. Uit onderzoek blijkt dat iemand meer testosteron en minder cortisol aanmaakt als die persoon twee minuten zo blijft staan. Dat betekent meer zelfvertrouwen en minder stress. Kira nam deze houding aan vlak voor belangrijke wedstrijden en bij de confrontatie met geduchte tegenstanders. Maar ook bij een sollicitatiegesprek kan dit helpen. “Na een tijdje heb je het niet eens meer nodig”, houdt ze haar publiek voor. ‘Fake it till you make it’ wordt dan ‘Fake it till you become it’.

Een andere tip van de zwemkampioene: “Vier kleine successen. Dan wordt het leerproces leuker. Het helpt om focus te houden en je doel te bereiken.” Bij haar ging bijvoorbeeld het aantikken niet zo goed, vertelt ze na afloop van haar presentatie. “Als dat dan na veel oefenen toch lukt, is dat iets om bij stil te staan. Dat geeft zelfvertrouwen.”

De vrouwen staan in de ‘power pose’.
Twee minuten in de ‘power pose’ zorgt voor meer zelfvertrouwen.

Rake klappen

“Links, rechts, hoek en terug!” De boksleraar daagt de vrouwen uit om harde, rake klappen uit te delen. In tweetallen slaan ze er op los. Ondertussen houden ze hun verdediging op peil. “Handschoenen bij de kin!”, roept de instructeur. De vrouwen werken tijdens deze boksles niet alleen aan hun zelfvertrouwen en veerkracht. Ook hun incasseringvermogen wordt flink op de proef gesteld. Ademhalingsoefeningen zorgen na afloop voor ontspanning. 

Vier vrouwen zijn in tweetallen aan het boksen.
De vrouwen slaan er op los.

Strijd aangaan

Na dit sportieve intermezzo is er volop aandacht voor Sandra Keijer, brigadegeneraal bij de Koninklijke Marechaussee. Zij vertelt over haar ervaringen als vrouw bij de politie en Defensie. Die zijn niet altijd positief. Het viel haar bijvoorbeeld op dat mannen vaak alleen tegen andere mannen praten. Ze verwachten niet dat een vrouw ook met een goed verhaal kan komen. Toen ze pelotonscommandant wilde worden, kreeg ze te horen dat een grote, sterke man daar geschikter voor was. Moet je in zo’n geval wel of niet de strijd aangaan? “Liever wil je gewoon met je werk bezig zijn”, zegt ze. “Maar ik geef me niet zomaar gewonnen.”

‘Ik geef me niet zomaar gewonnen’

Soms bluffen

“Soms moet je bluffen om ergens te komen”, vindt Sandra. Vrouwen solliciteren bijvoorbeeld pas als ze aan negentig procent van de eisen voldoen. Bij mannen is dat vijftig. “Spreek je uit over je ambities. Zoek elkaar op en val elkaar niet af. Deel je verhalen, je bent niet de enige.”

Bij Defensie zijn uniformiteit en kameraadschap belangrijk. Dat maakt het soms moeilijk, maar Sandra roept de meiden op om het toch te zeggen als ze een andere visie hebben. “Als vrouw val je op, er wordt op je gelet. Maak daar gebruik van. Help mannen ook om zich kwetsbaar op te stellen. Het getuigt van kracht om je twijfels uit te spreken. Wat de een niet weet, kan de ander aanvullen. Dat maakt een team sterker.”

Sandra Keijer staat voor de groep vrouwen.
Sandra Keijer vertelt over haar ervaringen als vrouw bij de politie en Defensie.

‘Geef je grenzen aan als er overheen gegaan wordt’

Plastuit

Illeke Bocken is als voormalig marineofficier naar Livorno in Italië uitgezonden om vrouwen te introduceren binnen de Italiaanse marine. Ze praat met de deelneemsters over de obstakels waarmee zij te maken hebben. De gesprekken gaan over de groepsdynamica binnen een eenheid, maar ook over praktische zaken tijdens bivak. Denk aan het gebruik van een plastuit en niet-passende rugzakken.
Vrouwen in het Dienjaar krijgen soms van mannelijke collega's bij de eenheid te horen dat ze harder en lager moeten praten om effect te hebben. Ook merken deelneemsters dat ze bepaalde mannelijke grappen en omgangsvormen normaal gaan vinden, terwijl die dat eigenlijk niet zijn. “Het is lastig om daar iets van te zeggen als matroos”, vindt een van hen. Volgens haar willen mannen zich vaak ook niet aanpassen. “Toch is het belangrijk om dit bespreekbaar te maken”, zegt Illeke. “Geef je grenzen aan. Dat geldt zowel voor vrouwen als voor mannen.”

Illeke Bocken praat met de deelneemsters.
Illeke Bocken in gesprek over obstakels waarmee vrouwen te maken hebben.
Portret van Catharina.
Catharina doet een Dienjaar bij de marine.

Voorbeeld

Marinevrouwen Jorrit en Catharina vinden de ervaringen van Sandra inspirerend: “Zij is een rolmodel. Ik wil later ook zo’n voorbeeld zijn voor mijn neefje en nichtje.” De meiden zien het Dienjaar als een ‘nuttig tussenjaar’, waarin je mensenkennis opdoet en leert samenwerken. “Je wordt niet alleen fysiek maar ook mentaal uitgedaagd. We leren na te denken over wie we zijn en wat we kunnen”, zegt Jorrit. “Twijfel niet om dit te gaan doen”, raadt ze andere vrouwen aan. “Zet zelf die eerste stap en begin gewoon. Je moet in het diepe durven springen.”

Portret van Jorrit.
Jorrit (marine): "Je wordt niet alleen fysiek maar ook mentaal uitgedaagd."

Ook Noa vindt Sandra’s verhaal interessant. “Ze vertelde over dingen die ik herken of die ik nog tegen kan komen.” Zij raadt andere vrouwen eveneens aan om zich te verdiepen in een Dienjaar, bijvoorbeeld door voorlichtingsdagen bij te wonen.

Basisopleiding en salaris

Jongeren krijgen tijdens hun deelname aan het Dienjaar een basisopleiding en salaris, waarna ze binnen de krijgsmacht meedraaien als volwaardige collega’s. Van de Dienjaarmilitairen stroomt tachtig procent door naar een functie bij Defensie als beroepsmilitair, reservist of burger.

Ook Jorrit, Catherina en Noa zijn van plan om na het Dienjaar hun carrières bij Defensie voort te zetten. Jorrit heeft een hbo-opleiding verpleegkunde gevolgd. Ze wil naast een baan in de zorg als reservist aan de slag. Catharina heeft gesolliciteerd bij het Koninklijk Instituut voor de Marine. En Noa is van plan om volgend jaar alsnog de opleiding wachtmeester te volgen.

Vrouwen bij Defensie

Vrouwen zijn bij Defensie nog sterk in de minderheid. Dat geldt ook voor het Dienjaar, waar 25 procent vrouw is. Defensie wil het aandeel vrouwelijk personeel bij de gehele organisatie verhogen naar dertig procent in 2030. De Vrouwendag Dienjaar kan daaraan bijdragen.
Een divers samengesteld team met meer vrouwen versterkt de uitvoering van de defensietaken. Bijvoorbeeld bij het maken van contact met (vrouwelijke) bevolking in een missiegebied. Het streefcijfer bij Defensie kan bovendien als een katalysator werken voor andere groepen. Er ontstaat dan ruimte voor een meer inclusieve cultuur.

Ondanks dat ze nog in de minderheid zijn, stijgt het aandeel vrouwen bij Defensie wel. Van dertien procent in 2017 naar bijna achttien procent in de eerste helft van 2023. In juni 2025 bedroeg dit percentage ruim negentien procent.