Dit artikel hoort bij: Defensiekrant 40
Terugkijker
Het is weer tijd voor een blik op de kalender. In de rubriek 'Terugkijker' richten we het vizier om de week op een gebeurtenis uit het verleden. Van militair-historische aard en gebeurtenissen waarbij Defensie betrokken was, maar ook situaties die invloed hebben gehad op de hele wereld.
Om hiermee het ‘o ja’-gevoel op te roepen, maar ook omdat we in deze jachtige tijd gebeurtenissen vaak zo snel vergeten of ons deze niet meer exact herinneren. Dit keer deel twee van het tweeluik over de motortorpedoboten. In deel één stond het verhaal van de bemanning van Hr.Ms. TM 51 centraal. De groep wist in 1940 uit bezet Nederland te ontsnappen naar Engeland, net als menig ander militair en burger.
Tekst: sergeant Jasper Verolme | Foto’s: diversen
Deze zogeheten Engelandvaarders stonden aan het begin van de nieuw te vormen Nederlandse krijgsmacht. Een groot aantal kwam bij de tweede en negende zogeheten Motortorpedoboot Flottieljes terecht.
“Je voelde je warm en rijk om met zulke kerels in een gemeenschap te zitten. Kerels die letterlijk voor elkaar door vuur en water gingen, de dood trotserend. Er werd gedronken op die boten, hard gedronken; so what, morgen kon het te laat zijn. “
Dit schreef luitenant-ter-zee Hans Larive in zijn biografie ‘Vannacht varen de Hollanders’. Het geeft een goed beeld van de sfeer onder de hechte bemanningen van de Motortorpedoboot Flottieljes, de Oudhollandse benaming voor vloot. Zij waren gestationeerd in de Engelse havenplaatsen Dover en Ramsgate. Larive is op dat moment commandant van Hr.Ms. MTB 203. Later zal hij het commando voeren over de gehele Nederlandse motortorpedobootvloot. Maar laten we bij het begin beginnen.
Succes
Slechts twee dagen na de Nederlandse capitulatie op 15 mei 1940 wordt opnieuw een marinestaf gevormd in Londen. Die beslist hoe de Nederlandse marine een bijdrage kan leveren aan de oorlog tegen Nazi-Duitsland. Hierbij is een belangrijke rol weggelegd voor de Hr.Ms. TM 51.
Dit schip is na de oversteek vanuit Nederland overgedragen aan de Engelse marine. In 1941 komt het vaartuig terug onder Nederlands beheer, maar onder de nieuwe naam Hr.Ms. MGB 46. In de nacht van 11 op 12 september 1941 valt deze boot samen met Engelse collega’s een Duits konvooi aan. Hierbij brengen zij de vijand aanzienlijke schade toe, zonder zelf slachtoffers te betreuren. Dit succes speelt een belangrijke rol in het besluit van de Nederlandse marineleiding om sneller torpedoboten aan te schaffen. Deze zijn relatief goedkoop en in staat voor de Nederlandse kust te opereren.
MTB of MGB?
De nieuw aangeschafte schepen komen in dienst bij het Engelse Coastal Command en worden ingedeeld in het tweede en negende Flottielje. Er zijn twee soorten schepen: de motortorpedoboot (MTB), bewapend met torpedo’s, en de motorgunboat (MGB), bewapend met zware mitrailleurs. De MGB’s moeten dekking leveren aan de MTB’s, wanneer deze torpedoaanvallen uitvoeren. De Engelse boten zijn ook uitgerust met Radio Direction Finding; een vroege versie van de radar. De MTB’s worden in Dover gestationeerd, de MGB’s in Ramsgate.
Aan de andere kant van de Noordzee beschikken de Duitsers over de Schnellboot (S-boot). Deze zijn veel groter en uitgerust met torpedo's en zware mitrailleurs. De S-boten vormen een geduchte tegenstander. Ze zijn gepantserd, terwijl de Engelse schepen geheel van hout zijn gemaakt. Daarnaast varen de Engelsen op het zeer ontvlambare benzine en gebruiken de Duitsers dieselmotoren.
De oorlog
Motortorpedoboten worden gebouwd door diverse werven verspreid over Engeland. Het duurt daarom een tijd voordat alle schepen zijn verzameld door de Nederlandse marine. De toekomstige bemanningen worden ondertussen in het Schotse Fort William opgeleid. Zij komen op 22 mei 1942 aan in Dover en zullen dit plaatsje voor de rest van de oorlog hun thuis noemen.
De sombere havenstad is een van de meest gebombardeerde plaatsen van Engeland. Aangezien Dover op slechts 33 kilometer van Frankrijk ligt, valt het zelfs binnen het bereik van Duitse artillerie. Het kost de bemanningen tijd om te wennen aan hun nieuwe omgeving. In het oude Lord Warden hotel, omgedoopt tot HMS Wasp, moeten zij zenuwslopend lang wachten tot ze eindelijk in actie mogen komen.
De bemanningen staan iedere nacht op afroep. Dat is namelijk het moment dat de Duitse marine het actiefst is. Zodra Engelse verkenningsvliegtuigen of radars iets oppikken, worden de Nederlanders naar zee gestuurd. Dit gebeurt met grote regelmaat, maar in de nacht van 26 op 27 september 1943 boeken zij hun grootste succes.
Manoeuvre
Die nacht stuurt Larive de MTB’s met dertig mijl per uur op een Duits konvooi af. Dwars door een regen van lichtspoormunitie en recht door de verdedigingslinie. Mede dankzij een goed uitgevoerde afleidingsmanoeuvre van een groep MGB’s op hun flank, ontglippen de motortorpedoboten aan de aandacht van de vijand.
De boten liggen zo ineens tussen de Franse kust en het konvooi. De motoren worden uitgezet en er valt een doodse stilte. De Nederlanders laten de vijandige schepen als een parade aan zich voorbij trekken om de motoren vervolgens op vol vermogen aan te zetten. Als een roedel wolven naderen de MTB’s de schepen tot op slechts achthonderd meter.
Dan komt het signaal: "Vuur!" De drie boten lanceren hun torpedo’s en het duurt niet lang voor een felle lichtflits zichtbaar is, gevolgd door donkere rook die opstijgt uit een grote Duitse tanker. Tijd voor emotionele ontlading is er echter niet. De schepen keren razendsnel om en speren met maximale vaart weg. Elk kanon uit het konvooi opent nu het vuur op hen, maar op dat moment schieten de MGB’s weer in actie. Met dekkingsvuur en een dicht rookgordijn maken de Hollanders hun aftocht. Uiteindelijk verliezen de Duitsers die nacht drie schepen. Dit alles zonder verliezen aan Nederlandse zijde.
Frustratie
Zo geleidelijk als de Motortorpedoboot Dienst begon, zo abrupt eindigt het bestaan een klein jaar na de gedenkwaardige actie. Hoewel de MTB’s enkele dagen eerder nog in gevecht waren met de Duitsers, moet men op 5 september 1944 abrupt de strijd staken. Larive wordt door de admiraliteit bevolen zo spoedig mogelijk 180 man beschikbaar te stellen voor een havendetachement in toekomstig bevrijd Nederland.
Tot grote frustratie van de marineofficieren krijgen zij de opdracht de dienst per direct op te heffen. In zijn biografie schrijft Larive: “Weg, de MTB-dienst. Na twee en een half jaar hard werken.. Weg alles! Voor ons was de oorlog afgelopen. Een paar uur geleden nog twee schepen gezonken en nu… het spel was uit.”
Benieuwd naar de MTB?
Tegenwoordig zijn er nog maar een handjevol MTB’s en MGB’s in het echt te bewonderen. Vrijwel allemaal op één plek: Boathouse 4 in Portsmouth. In het museum werken vrijwilligers aan het onderhoud en de restauratie van allerlei kleine marineschepen. Met enorme toewijding weet het team de schepen varend te houden. Essentieel, want de oude boten zijn volledig van hout gemaakt en zouden het op land niet lang volhouden vanwege het risico op uitdroging en houtrot.
De schepen hadden een levensverwachting van slechts een jaar of vier. Zo zijn ze in die tijd ook gebouwd, vertelt opzichter Diggory Rose. Het kost Rose en zijn team dus de nodige inspanning om de vaartuigen drijvend te houden. “Voor het onderhouden en varen van deze schepen is jaren ervaring nodig. Het is al eens voorgekomen dat delen van de houten constructie los kwamen tijdens een vaartocht. Dan is het gas terugnemen en vooral een kwestie van het hoofd koel houden. Alles piept en kraakt aan de boten. Maar dat maakt het juist zo mooi.”
Leuk weetje: op een kwartiertje rijafstand van het museum kun je een oude Nederlandse Motortorpedoboot spotten: Hr.Ms. MTB 437. Deze doet dienst als woonboot.
Meer weten over de motortorpedoboten? Bekijk onderstaande video.
