Voor stabiliteit en vrede

De oorlog in voormalig Joegoslavië is verleden tijd. Maar nog altijd heeft de Europese Unie er een vredesmacht gestationeerd, die bijdraagt aan de stabiliteit in Bosnië-Herzegovina. Nederland maakt met 108 mariniers en 22 ondersteuners nog tot 4 oktober deel uit van vredesmissie Althea.


Tekst: Andre Twigt | Foto’s: sergeant Gregory Freni

Het bloedige conflict, dat 33 jaar geleden uitbrak en aan meer dan honderdduizend mensen het leven kostte, eindigde in 2001. Daarmee was de etnische strijd op de Balkan gestreden. Toch blijft de EU de situatie in jonge republiek Bosnië-Herzegovina aandachtig volgen.

een wapenkamer op Kamp Butmir.
Althea is een stabiliteitsmissie, maar de mariniers patrouilleren wel met persoonlijke wapens op de man.

Sentimenten

Waarnemend majoor en commandant van 12 Raiding Squadron Yorben beoordeelt de situatie als stabiel. Toch steken in sommige delen van Bosnië sentimenten de kop op, die spanningen tussen de bevolkingsgroepen kunnen geven. Veel inwoners zeggen in vrede te willen leven. Maar tegelijkertijd hebben zij weinig vertrouwen in de politiek. Goede ideeën om nader tot elkaar te komen krijgen geen kans, doordat politieke partijen veelal het belang van hun eigen achterban volgen.

Mensen stoppen met stemmen en corruptie ligt op de loer

Daardoor verandert er niets, gaan mensen niet meer stemmen en ligt corruptie op de loer. Yorben: “Het komt voor dat je lid van een politieke partij moet zijn om aan een baan te komen. Ook doen hardnekkige geruchten de ronde dat er stemmen worden gekocht en verkocht. En dat de lokale bevolking geld wordt geboden om op een bepaalde partij te stemmen. Dit bij elkaar kan weer leiden tot een verminderde stabiliteit.”

Complexe politiek

De politieke situatie in Bosnië is uiterst complex. Zo wordt het presidentschap verdeeld over drie personen: een Bosniak, een Serviër en een Kroaat. Vier jaar lang bekleden zij die functie bij toerbeurt, waarbij er om de acht maanden wordt gewisseld. In ’de periode dat ze aan de macht zijn, besteden ze ieder met name aandacht aan hun ‘eigen volk’ en niet zozeer aan alle inwoners. De drie presidenten vallen nog wel onder een ‘High Representative’, die de macht heeft om beslissingen te vetoën en anderen uit functies te ontheffen.

mariniers die hun helm opzetten in de nabijheid van enkele Bushmasters.
Voor hun QRF-taak steunen de mariniers op de vertrouwde Bushmaster.

Etnische zuiveringen

Wat Yorben en zijn mannen tijdens hun patrouilles ook waarnemen, is achterdocht. Inwoners zijn slecht geïnformeerd en weten vaak niet precies wat de militairen van de ‘European Union Force in Bosnia and Herzegovina’ komen doen. Dat wantrouwen komt vaak voort uit gebeurtenissen tijdens de oorlog.

‘Trauma’s zijn hier duidelijk waarneembaar’

“Trauma’s zijn hier duidelijk waarneembaar. Regelmatig komt het voor dat we tijdens patrouilles de vraag krijgen of er oorlog komt. Wij leggen dan uit dat we hier zijn om de stabiliteit te waarborgen.”

Kenmerkend voor de oorlog in voormalig Joegoslavië zijn de etnische zuiveringen, waaraan alle strijdende partijen zich schuldig maakten. De uiteindelijke verdeling van Joegoslavië werd overeengekomen onder internationale arbitrage.

de overhandiging van een stapeltje magazijnen voor het persoonlijk wapen Colt.
Mariniers gaan goed voorbereid op pad.

Bindend verdrag

De Akkoorden van Dayton, die een einde aan de oorlog op de Balkan maakten, werd op 14 december 1995 in Parijs ondertekend. Het verdrag deelt Bosnië en Herzegovina op in twee entiteiten: de Federatie van Bosnië en Herzegovina (51 procent) en de Servische Republiek (49 procent). Oorspronkelijk werd het hele grondgebied van Bosnië en Herzegovina tussen de twee entiteiten verdeeld. In 2000 werd een derde entiteit, het federaal district Brčko, gecreëerd uit delen van de eerdere twee. Sindsdien behoort Brčko officieel in zijn geheel tot beiden.

Uitbuiten

Een ander ding waar de mariniers op de Balkan tegenaan lopen, is migratie en mensensmokkel. In Bosnië-Herzegovina komen verschillende stromen vluchtelingen en gelukszoekers samen. Vooral ingezetenen van Marokko en andere Noord-Afrikaanse landen, maar ook van Syrië en Afghanistan proberen via Bosnië de grens met EU-lid Kroatië over te steken. Hier spelen zij kat en muis met de lokale autoriteiten, die het steeds moeilijker maken om Europa binnen te komen. “Daarbij zijn er in Bosnië, Afghaanse mensensmokkelaars actief die migranten kidnappen en uitbuiten”, weet Yorben. “Worden die teruggestuurd, dan proberen ze het een tweede, derde of desnoods vierde keer.”

Commandant Korps Mariniers brigadegeneraal Moerman inspecteerde in Bosnië een zogenoemde Temporary Staging Area op een kazerne van het Bosnische leger in de buurt van Mostar. Een TSA dient onder meer als onderkomen bij meerdaagse patrouilles.

Hoogteverschillen

Yorben vertelt dat de hoofdtaak van de vredesmacht uit twee delen bestaat. Ten eerste doen de militairen patrouilles vanaf hun thuisbasis Butmir (nabij Sarajevo) of vanuit zogenoemde Temporary Staging Areas (TSA). Dit zijn verblijfplaatsen die over heel Bosnië zijn verspreid en dienen als vooruitgeschoven post. “De complexiteit van het gebied van verantwoordelijkheid zit volgens Yorben niet in zijn oppervlakte van 51.000 vierkante kilometer, maar vooral in de hoogteverschillen en de kwaliteit van de wegen. “Die factoren maken aanrijtijden bijzonder lang.”

Typisch Nederlandse patrouilles

De tweede taak van de mariniers is optreden als Quick Reaction Force (QRF). Hierbij zijn ze het eerste inzetmiddel van de vredesmissie, mocht de situatie dreigen te escaleren. Denk hierbij aan het evacueren van een LOT-huis (Liaison Observation Teams). Zij zijn de eerste sensor bij mogelijke destabilisatie van de veiligheid. Vanuit hun post onderhouden zij contacten met de lokale bevolking, overheid en politie.

een deur van een Amarok terreinwagen met daarop het EUFOR-embleem
De West-Balkan is en blijft een fragiele democratie, die nog lang een wakend oog van de EU nodig heeft.

Voetballen

Volgens Yorben worden de patrouilles op een typisch Nederlandse manier uitgevoerd, namelijk door het vertrouwen van de bevolking te winnen. Een mooi voorbeeld daarvan is het initiatief van de mariniers om her en der een paar honderd voetballen uit te delen. “Dat maakt het makkelijker om bij mensen een glimlach op het gezicht te toveren. Al blijft een vertrouwensband kweken moeilijk. Telkens patrouilleren we in een ander gebied en ieder land reageert op zijn eigen manier.

een marinier die een portofoon test.
Hun brede logistieke basis stelt mariniers in staat zelfstandiger op te treden. Alttekst: een marinier die een portofoon test.

Geen verschil maken, maar behouden van status quo

Bescheiden

Vanwege de diversiteit aan taken zijn de uitrusting en logistiek van het Nederlandse detachement uitgebreider dan van de gemiddelde twintig deelnemende landen. Daardoor kunnen de zeesoldaten zichzelf beter ondersteunen bij acties buiten de poort. Ook zijn zij in staat om operaties in een groter deel van de area of responsibility uit te voeren. Voor de patrouillegang gebruiken de mariniers vooral de Amarok en Landrover Defender. Indien gewenst staat een bescheiden vloot Bushmasters ter beschikking.

Een marinier die televisie kijkt.
Na een dag hard werken, is het goed ontspannen op Kamp Butmir.

Goede richting

Waarnemend commandant Yorben vermoedt dat de zes maanden lange Nederlandse aanwezigheid op de Balkan geen verschil gaat maken. Wel denkt hij dat de presentie van de mariniers en hun ondersteuning bijdragen aan het behouden van de huidige status quo, een relatieve stabiliteit en vrede. “Ik vind dat we ons land op een professionele wijze vertegenwoordigen. En hopelijk zijn we daarmee ook een bron van inspiratie voor andere nationaliteiten.”