Terugkijker

Het is weer tijd voor een blik op de kalender. In de rubriek 'Terugkijker' richten we het vizier om de week op een gebeurtenis uit het verleden. Van militair-historische aard en gebeurtenissen waarbij Defensie betrokken was, tot situaties die invloed hebben gehad op de hele wereld.

Om hiermee het ‘o ja’-gevoel op te roepen, maar ook omdat we in deze jachtige tijd gebeurtenissen vaak zo snel vergeten of ons deze niet meer exact herinneren. Vandaag gaan we terug naar augustus 1990, als twee fregatten van de Koninklijke Marine uit Den Helder vertrekken voor Operatie Phalanx: het handelsembargo dat werd ingesteld tegen Irak.

^{Tekst: Evert Brouwer | Foto’s: Collectie NIMH, Remco Schoonderwoert, Louis Meulstee}

Op 2 augustus 1990 valt Irak, onder leiding van dictator Saddam Hoessein, het olierijke buurland Koeweit binnen en lijft het emiraat in als negentiende provincie. In nog geen vier uur tijd bereikt het geharde leger Koeweit-stad en neemt de macht over. De Verenigde Naties veroordelen de aanval en stellen met resolutie 661 een algemeen handelsembargo in tegen Irak. Om dat te kunnen uitvoeren, wordt ook een beroep gedaan op Nederland en daar laat Kabinet Lubbers III geen gras over groeien.

Sail

‘Marineschepen naar Golfregio’ kopt de Defensiekrant op de toen nog gedrukte voorpagina van 16 augustus. Op pagina drie laat de commandant van luchtverdedigingsfregat Hr.Ms. Witte de With, kapitein-luitenant ter zee J. (Co) van der Aa, er geen misverstand over bestaan: “We zijn er klaar voor!” Wat best opmerkelijk is, want de Witte de With ligt op dat moment in Amsterdam voor Sail ’90. In de maanden daarvoor is er wel flink ‘opgewerkt’, maar dat is voor een reis naar de West later dat jaar.

Achmed

Het schip De With gaat uiteindelijk niet alleen naar de Golfregio. Ook standaardfregat Hr.Ms. Pieter Florisz, met als commandant kapitein-luitenant-ter-zee Lub Nieuwenhuis, wordt aangewezen. Aan boord is een Westland Lynx-helikopter voor verkenning en boardings. Van der Aa en Nieuwenhuis voeren het bevel over hun schepen, maar de zogenoemde taakgroep staat onder leiding van A.C.H.M. (Ton) van Gurp. Door de combinatie van zijn voorletters én de plaats van bestemming wordt hij al snel omgedoopt tot ‘Achmed’.

Muurtje van Relus

Het gaat snel, want de Defensiekrant maakt twee weken later gewag van het vertrek van de schepen naar de Perzische Golf. “We gaan in gedachten met u mee”, laat de toenmalige (PvdA-)minister Relus ter Beek weten op de kade in Den Helder. Maar de bewindsman geeft meer mee namens het kabinet. Tot ergernis van eskadercommandant Van Gurp zijn er vanuit de regering strenge restricties opgesteld voor zowel het optreden (rules of engagement) als het gebied van de operatie: de Straat van Hormuz. De Telegraaf spreekt zelfs plagerig van ‘Het muurtje van Relus’.

Het zal de bemanning een worst zijn. In ‘geen tijd’ is iedereen klaargestoomd. Inclusief burgerpersoneel van de scheepswerf van het Marinebedrijf, de voorloper van de huidige Directie Maritieme Instandhouding. De medewerkers die de schepen in de benen houden en nog een aantal ‘opstappers’ krijgen in Den Helder een spoedcursus voor als het misgaat.

Gasmaskers

De Iraakse dictator Hoessein heeft ondertussen al een aantal keren laten zien dat hij niet terugdeinst voor de inzet van chemische wapens. Het is dus ‘gas, gas, gas’ en ‘hoppen, hoppen, soppen’ in Den Helder. Uiteindelijk worden de oude gasmaskers die dan in gebruik zijn omgeruild voor exemplaren waar ook mee gedronken kan worden. Niet zo gek in een omgeving waar de temperaturen aardig kunnen oplopen.

Jebel Ali

Voor het geval het echt mis gaat is er een Nederlands veldhospitaal ingericht bij de havenstad Jebel Ali in de Verenigde Arabische Emiraten. Er vertrekt ook een landmachtdetachement met een chirurgisch team, militaire artsen en verpleegkundigen dat gaat werken een Zweeds Veldhospitaal in Ryadh. Met de gemilitariseerde chirurg kolonel H.L. de Smet ‘aan boord’: “Desnoods opereer ik met mes en vork”, roept de specialist gekscherend vlak voor vertrek. "Ik heb meerdere ingrepen van deze chirurg mogen bijwonen en kan  verzekeren dat dit een van de meest kundige traumachirurgen is geweest die Nederland rijk heeft gekend", reageert de toenmalige commandant luitenant-kolonel buiten dienst Richard van de Velde.

Op Marinevliegkamp Valkenburg staan nog twee speciaal ingerichte Orion-vliegtuigen gereed voor eventuele medische evacuaties. Die zijn gelukkig niet nodig: de operatie verloopt heel rustig. In november komt de aflossing door Hr.Ms. Jacob van Heemskerk, de Philips van Almonde en de bevoorrader Zuiderkruis onder leiding van KTZ P.C. (Pieter) Kok. Zij blijven in het gebied tijdens Operatie Desert Storm, maar dat is wellicht iets voor een volgende Terugkijker.