Zr.Ms. Karel Doorman na patrouille terug in Rode Zee
Zr.Ms. Karel Doorman is as we speak door de Rode Zee op weg naar het noorden. Op 8 augustus geeft de Nederlandse Force Commander van Operatie Aspides het bevel over aan zijn Italiaanse collega en zit zijn taak erop, net als die van het Joint Support Ship (JSS) zelf. Commandeur George Pastoor kijkt alvast terug op een bijzondere uitzending, op het moment dat zijn beschermende anti-flash net weer in de zijzak zit, omdat het schip een half uur daarvoor uit gevechtswacht is gekomen. U begrijpt het al: dit was bepaald geen kinderachtige missie.
Tekst: Luitenant ter zee 2OC (SD) Joost Margés I Foto’s: Korporaal 1 Barend Westerveld
Commandeur George Pastoor, Force Commander van EUNAVFOR Operation Aspides, streek op 15 juni met zijn staf neer op de Karel Doorman. Daarmee kreeg hij de tactische en operationele leiding over de EU-operatie op zee in handen. “De operatie is in het leven geroepen vanwege de aanvallen van Jemenitische Houthi’s op koopvaardijschepen die gerelateerd kunnen worden aan landen die Israël gunstig gezind zijn”, brengt hij in herinnering. “Hierdoor is de scheepvaart door de zuidelijke ingang van de Rode Zee (‘Bab el Mandeb’; ‘Poort der Tranen’, red.) met 65 procent teruggelopen.”
‘Scheepvaart door zuidelijke ingang Rode Zee met 65 procent afgenomen’
Zeer hoge kosten
“Als Europa, maar zeker ook als handelsland Nederland, zijn we sterk gebaat bij de vrije doorvaart op zee”, vervolgt de vlagofficier. “Daarnaast staan wij voor het handhaven van de internationale rechtsorde. Naast Hoofdtaak 1, de bescherming van ons grondgebied en dat van bondgenoten, is dat onze Hoofdtaak 2 als Defensie. Schepen kunnen weliswaar omvaren via Kaap de Goede Hoop, maar dat gaat tegen zeer hoge extra kosten. Zeker als je kijkt naar de scheepvaart richting de havens in bijvoorbeeld Griekenland en Italië; die moet dan ook nog eens de hele Middellandse Zee door, vanaf Gibraltar.”
Reden dus om vanuit een sterk principe én een gezonde handelsgeest bescherming te willen bieden aan de koopvaardij. “Heel belangrijk om daarbij te blijven benadrukken: Aspides is als EU-operatie autonoom en puur defensief. Onze defensieve status biedt een belangrijke bescherming. Zo kunnen wij ons werk doen en koopvaardijschepen van dichtbij beschermen.”
Geruststellend effect
“Als Nederland stellen wij de Karel Doorman met helikopter en bemanningen, stafofficieren en een geneeskundig team ter beschikking. In feite is het schip een tankstation op zee en kan het voorraden overzetten op schepen van ons vlootverband. Dat zijn op dit moment een Italiaans, Frans en Grieks fregat. Ook heeft onze aanwezigheid als drijvend ziekenhuis (Role 2) in de buurt een zeer geruststellend effect op de andere eenheden en het personeel van de koopvaardijschepen die wij beschermen. Stel, je zit midden op de Golf van Aden, dan kun je niet zomaar per heli naar een ziekenhuis in Djibouti of Oman.”
Het voordeel van zo’n drijvend hospitaal bleek wel toen het koopvaardijschip Verbena in juni tot drie keer toe werd aangevallen door Houthi’s in de Golf van Aden en een Nepalese opvarende ernstig gewond raakte. Hij werd per helikopter bij ons afgeleverd en is hier geopereerd door het Nederlandse medische team. Hierdoor kon zijn been worden gered.
Beruchte doorgang
Pastoor is ondanks de keurige intenties van Aspides natuurlijk niet naïef. “We opereren in een gebied waar wij, hoe dan ook, toch gevaar lopen. Wat je hier meemaakt is missie van wapens die thuishoren in het hoogste deel van het geweldsspectrum, zoals supersone en zelfs hypersone ballistische raketten en cruise missiles (geleide wapens met lading, red.). Daarnaast komt het gebruik van explosieve onbemande systemen veel voor. Dat zijn in feite poor man´s weapons, net als zeemijnen, maar ze zijn extreem effectief.”
Geen wonder dat commandant en opvarenden extreem op hun hoede waren
Het listige, voor wat betreft het gebruik van zulke Unmanned Surface Vehicles (USV’s), is dat de Houthi’s geregeld skiffs inzetten. Die ogen als vissersbootjes, met soms zelfs paspoppen erop, waardoor koopvaarders zeer laat of te laat doorhebben dat ze worden aangevallen. Deze modus operandi is vooral fnuikend als de vaartuigjes vanaf korte afstand op schepen worden afgestuurd. De reactietijd is dan extreem kort. Logisch dus dat er in de smalle, en inmiddels beruchte doorgang Bab el Mandeb geregeld naar deze strijdwijze wordt gegrepen.
Voor het geval dat
Geen wonder dus dat alle opvarenden van de Karel Doorman tijdens de passage door de ‘Poort der Tranen’, afgelopen dinsdag, extra op hun hoede waren. Zo’n 20 uur lang gold er gevechtswacht aan boord. Mensen lieten hun gewone werk, waar mogelijk, voor wat het was en namen verdedigende taken op zich, zoals bij diverse schietpunten aan dek of als extra uitkijk op de brug. Of zij bereidden zich voor op de opvang van gewonden, zoals bijvoorbeeld het logistiek personeel in de keuken (kombuis) en het Nederlands-Zweeds medisch team van de Role 2 deed. Iedereen had de anti-flash alvast aan met de kap in de nek, om snel over het hoofd te kunnen trekken. Ook brandwerende handschoenen zaten binnen handbereik in de zak. Voor het geval dat…
Je weet maar nooit
Hoe kwetsbaar ook, als groot en relatief langzaam varend bevoorradingsschip, van een sitting duck was geen sprake. “Nogmaals, wij gaan er niet vanuit dat de Houthi’s ons zien als doelwit, vanwege het defensieve karakter van Operatie Aspides. Maar je weet maar nooit. Vandaar dat wij deze hele deployment op alles zijn voorbereid. Ons belangrijkste schild bij de passage door Bab el Mandeb en ander hoog risico-gebied, dinsdag, was de zwaarbewapende Italiaanse destroyer Andrea Doria. Die kan bijvoorbeeld missiles op grotere afstand onderscheppen, waartegen wij ons niet of nauwelijks kunnen verdedigen. Onze goalkeepers kunnen wel op kortere afstand zulke missiles onderscheppen, net als unmanned surface vehicles en drones.
Bewapening
Het JSS Zr.Ms. Karel Doorman beschikt over twee Goalkeeper-snelvuurkanons, twee op afstand bediende Marlin-kanons en de wapens die mariniers op verschillende plekken aan dek kunnen inzetten. Te weten: de Minigun, die ruim 50 patronen per seconde afvuurt, de Smart Shooter (een Colt C8 met een richtmiddel dat zorgt voor een gegarandeerde treffer) en de Drone Buster, die het radio- en GPS-signaal richting de drone verstoort. Ten slotte nemen opvarenden van de Karel Doorman tijdens gevechtswacht ook nog meerdere schietposities met een MAG in op het helidek.
Spoiler alert
De Cougar-boordhelikopter van de Koninklijke Luchtmacht kreeg dinsdag nog opdracht om het luchtruim, in de aanloop naar het meest kritische deel van de passage, te verkennen. Met een loadmaster bij elke van de twee geopende deuren achter een MAG-machinegeweer, vloog de heli het traject af dat de Karel Doorman zou volgen. “Dit om te zien of er iets opviel in de omgeving of op het water”, legt Pastoor uit. “Wordt er gewoon gevist of zijn er bijvoorbeeld vissersbootjes afgedekt met een zeil? Kortom: welk gedragspatroon kun je waarnemen? Dat kun je beter van tevoren doorhebben, dan dat je er al vaart en de waarschuwingstijd erg kort is.” Spoiler alert: alles bleek normaal en de Karel Doorman kon haar weg ongestoord vervolgen naar het noorden.
Grote klap
Dat de genoemde draconische voorzorgsmaatregelen genomen werden, was natuurlijk niet voor niets. Geregeld bevond de Karel Doorman zich afgelopen maand namelijk in een gevreesde area of missile impact toen – naar later bleek – een koopvaarder in de nabijheid werd aangevallen. Meerdere keren was er plotseling sprake van gevechtswacht en enkele keren klonk zelfs ‘Dekken, dekken, dekken’ over de scheepsomroep. Dan was het gespannen wachten op het reddende geroffel van 30 mm granaten vanuit de Goalkeeper ‘of op de grote klap van de impact van een missile’, zoals een inmiddels opgeluchte opvarende zich later liet ontvallen.
Risico inschatten
De spannende momenten brengen het verhaal terug bij de kern van Aspides: het beschermen van de koopvaardij in de Rode Zee en de Golf van Aden tegen vernietigende aanvallen door Houthi’s. “Als wij een hulpvraag krijgen, dan raden we een koopvaarder eerst aan om meteen het Automatische Identificatie Systeem (AIS) uit te schakelen en de navigatieverlichting uit te zetten”, aldus Pastoor. “Kunnen wij een schip ook daadwerkelijk begeleiden, dan plakken we er een ander marineschip tegenaan, als schild. Wij hanteren bij die toewijzing een matrix, om in te schatten hoe hoog het risico is dat een bepaald schip loopt. Dat is van laag tot zeer hoog, afhankelijk van het land van herkomst of de vlag waar het onder vaart. Bij een lager risico kun je met één marineschip meerdere koopvaarders begeleiden. Maar één op één komt ook voor, in geval van zeer hoog risico.”
‘Als militair niet weglopen voor elk risico’
Niet zonder gevaar
Als Force Commander laat Pastoor de commandanten ‘geen onnodige risico’s nemen’. En ook niet tegen elke prijs, ook letterlijk. “Want – laten we eerlijk zijn – wat is het waard? Omvaren om Afrika kost misschien 200.000 euro extra, maar als wij ter bescherming van het schip een raket van twee miljoen euro moeten afvuren, dan is dat niet efficiënt. Tegelijkertijd hechten wij wel sterk aan de vrije doorvaart én zijn wij militair, dus we lopen niet weg voor elk risico. En ik mag zeggen dat we het tot nu toe goed gedaan hebben: binnen Operatie Aspides zijn er sinds de start van de missie in februari zo’n 200 succesvolle close protection taken uitgevoerd. Daarbij voeren we steeds zo’n duizend zeemijl mee. Vaak op laag tempo, dus niet zonder gevaar.” Al met al gaat het volgens de commandeur om het vinden van de balans tussen het risico dat je bereid bent om te lopen en het resultaat dat je wilt bereiken: een veilige doortocht voor elk koopvaardijschip dat – ondanks alles – het lef heeft om deze route te kiezen.
Schip hield zich goed
Met het einde van het deployment voor de Karel Doorman in zicht, wil Pastoor nog even terug naar het moment dat het JSS werd aangewezen voor deze missie. “Vergeet niet dat het schip in drie weken tijd is klaargestoomd en de bemanning ook. Petje af! En vervolgens werd het geen eenvoudige reis, maar de bemanning hield zich goed. Heel knap. Ook het schip hield zich goed. Dit klimaat is natuurlijk niet goed voor een schip en ook niet voor een helikopter. Zand, fijnstof, zout, hoge luchtvochtigheid, temperaturen oplopend tot boven de 40 graden Celsius. Koelwater dat om te beginnen al ruim dertig graden is. Een temperatuur in de machinekamer die extreem hoog oploopt. Ik geef het je te doen. Ook belangrijke wapensystemen zoals de Goalkeepers hebben onder deze omstandigheden extra aandacht nodig zodat ze het blijven doen.”
‘Het was allemaal niet niks’
De knop ging om
“Na de passage door het Suezkanaal gaan we de missie langzaam afbouwen”, aldus de scheidend Force Commander. “Natuurlijk blijven we gefocust tot en met de commando-overdracht volgende week. Uiteindelijk is het schip eind augustus na vier maanden terug in Den Helder. De Karel Doorman had een bijzondere taak in een zeer gevaarlijk operatiegebied. We zaten meerdere keren in gevechtswacht op post, omdat er sprake was van een hele serieuze dreiging. Tegelijkertijd bemerkte je dan hoe ‘de knop’ omging en iedereen deed wat-ie moest doen.”
Wat de commandeur tot slot wil benadrukken: “Mensen hebben echt wat meegemaakt. Van doorgewinterde officieren en onderofficieren tot en met matrozen tweede klas die voor het eerst meevoeren. Zelfs jongens en meisjes die hier waren in het kader van hun Dienjaar. Iedereen komt straks als veteraan thuis na deze stevige inzet. Laat dat op je inwerken. Deze missie, deze reis; het is allemaal niet niks.”
