Terugkijker

Het is weer tijd voor een blik op de kalender. In de rubriek 'Terugkijker' richten we het vizier om de week op een gebeurtenis uit het verleden. Van militair-historische aard en gebeurtenissen waarbij Defensie betrokken was, tot situaties die invloed hebben gehad op de hele wereld.

Om hiermee het ‘o ja’-gevoel op te roepen, maar ook omdat we in deze jachtige tijd gebeurtenissen vaak zo snel vergeten of ons deze niet meer exact herinneren. Vandaag gaan we terug naar exact 110 jaar geleden: op 28 juni 1914 werd, met de moord op aartshertog Franz Ferdinand van Oostenrijk-Este en zijn vrouw hertogin Sophie, de lont in het Europese kruitvat aangestoken.
 

^{Tekst: Evert Brouwer | Foto’s: NIMH}

Franz Ferdinand en Sophie waren destijds op bezoek, in het door Oostenrijk-Hongarije geannexeerde Bosnië en Herzegovina. De inlijving van deze gebieden zes jaar eerder kwamen de toch oplopende spanningen in de Balkan niet ten goede. De regio stond bol van de nationalistische en etnische conflicten. Veel Serviërs en andere Slavische volkeren op de Balkan waren fel tegen de Oostenrijks-Hongaarse heerschappij en verlangden naar onafhankelijkheid.

Servische nationalisten

Een geheime groepering van radicale Servische nationalisten, Young Bosna, besloot daarom dat Franz Ferdinand gedood moest worden. Zijn hervormingsplannen stonden haaks op hun streven naar onafhankelijkheid. De groepering, ook bekend als ‘De Zwarte Hand’, rekruteerde een groep van zes jonge mannen om een aanslag uit te voeren tijdens een bezoek van Ferdinand aan Sarajevo. De datum op zich was al van betekenis: 28 juni is de gedenkdag van de Slag op het Merelveld uit 1389, die leidde tot de overheersing van het Ottomaanse rijk.

Afblazen

Vanwege de spanningen en geruchten over een mogelijke aanslag hadden adviseurs rond de aartshertog hem aangeraden de reis naar de Bosnische hoofdstad af te blazen. De troonopvolger en zijn echtgenote wilden echter van geen wijken weten en kwamen in de ochtend van 28 juni aan in Sarajevo. Hun konvooi volgde een vooraf geplande route door de stad en daar hadden twee, mislukte, aanslagen plaats.

Eerst haperde het pistool van een van de schutters, maar dat viel niet op in het feestgedruis. Ene Nedeljko Čabrinović gooide daarna een handgranaat naar de auto van het aartshertogelijk paar, maar die miste z’n doel. De granaat explodeerde onder een volgauto, waarbij verschillende leden van het gevolg gewond raakten.

Per ongeluk

Ondanks de aanslagen zette Franz Ferdinand zijn bezoek voort, maar dat werd hem uiteindelijk fataal. De chauffeur van de aartshertog nam per ongeluk een verkeerde afslag in het centrum van Sarajevo, waardoor de auto in een smalle straat belandde. De negentienjarige Gavrilo Princip, die daar toevallig stond, greep zijn kans en wist tweemaal de trekker van zijn pistool over te halen. Franz Ferdinand werd in de nek geraakt en Sophie in de buik. Beiden stierven kort daarna aan hun verwondingen.

Ultimatum

De moord had een kettingreactie tot gevolg die leidde tot de Eerste Wereldoorlog. Oostenrijk-Hongarije, gesteund door Duitsland, gaf Servië een ultimatum met eisen die zo streng waren dat ze er vrijwel niet aan konden voldoen. Servië kon zich er inderdaad niet aan conformeren, waarop Oostenrijk-Hongarije het land op 28 juli 1914 de oorlog verklaarde. Dit leidde tot een escalatie van bondgenootschappen en vijandigheden tussen de grote Europese mogendheden. Binnen een maand waren de belangrijkste Europese landen betrokken bij de oorlog.

Het conflict veranderde de kaart van Europa en leidde tot de val van vier grote rijken: het Duitse Keizerrijk, het Oostenrijks-Hongaarse Rijk, het Ottomaanse Rijk en het Russische Rijk. De gevolgen van de Eerste Wereldoorlog zouden ook de opkomst van het fascisme in Italië en het nationaalsocialisme in Duitsland voeden, wat uiteindelijk zou leiden tot de Tweede Wereldoorlog.

Tuberculose

En wat gebeurde er met moordenaar Gavrilo Princip? De Bosnisch-Servische nationalist ontsnapte aan de doodstraf vanwege zijn jonge leeftijd. Hij kreeg ‘slechts’ twintig jaar gevangenisstraf. Hij stierf uiteindelijk aan tuberculose, nog voor het einde van de oorlog die hij met zijn daad had ontketend.