Terugkijker

Het is weer tijd voor een blik op de kalender. In de rubriek 'Terugkijker' richten we het vizier om de week op een gebeurtenis uit het verleden. Van militair-historische aard en gebeurtenissen waarbij Defensie betrokken was, maar ook situaties die invloed hebben gehad op de hele wereld.

Om hiermee het ‘o ja’-gevoel op te roepen, maar ook omdat we in deze jachtige tijd gebeurtenissen vaak zo snel vergeten of ons deze niet meer exact herinneren. Vandaag blikken we terug op 31 mei 2006. Op die dag ontving de Poolse 1e Zelfstandige Parachutistenbrigade, de Militaire Willems-Orde voor hun inzet tijdens Operatie Market Garden in september 1944.
 

^{Tekst: Evert Brouwer | Foto’s: NIMH}

De brigade, die op 23 september 1941 in Engeland werd opgericht, is onlosmakelijk verbonden met haar in 1944 ten onrechte verguisde en later volledig gerehabiliteerde commandant, generaal-majoor Stanisław Sosabowski.

Vierde krijgsmacht

De Poolse 1e Zelfstandige Parachutistenbrigade bestond uit Poolse militairen en vrijwilligers die, na de Duitse en Russische invallen in Oost-Polen op 1 en 17 september 1939, hun land ontvluchtte en uiteindelijk Engeland bereikten. Na de Amerikanen, de Britten en de Russen vormden de Polen met zo’n 240.000 man de vierde krijgsmacht in de strijd tegen nazi-Duitsland.

Opstand Warschau

Toen in augustus 1944 de Opstand van Warschau uitbrak, groeide de hoop en verwachting dat de parachutistenbrigade in eigen land zou worden ingezet. Dat was immers waarvoor ze klaar stonden en waren opgeleid. Dat liep anders, tot grote frustratie van Sosabowski en zijn mannen. Terwijl de opstand al anderhalve maand gaande was werden de mannen gedropt, maar boven Nederland.

Op 21 september 1944, vier dagen nadat de Britten en Amerikanen bij Arnhem waren geland en zwaar onder vuur lagen, moest de 1e Poolse Zelfstandige Parachutistenbrigade de kastanjes uit het vuur zien te halen. Ze wisten op heldhaftige wijze en met veel improvisatie, talrijke geallieerden uit benarde posities te bevrijden. Vooral bij het plaatsje Driel waren de gevechten zwaar. Daar sneuvelden al bijna honderd Poolse para’s.

Ontheven

Na Operatie Market Garden werd generaal-majoor Sosabowski van zijn bevel ontheven. De verhoudingen met vooral de Britse commandanten waren inmiddels danig verstoord.

Brief van Wilhelmina

Als het niet aan EO-onderzoeksjournalist Geertjan Lassche en wijlen prins Bernard had gelegen, was de mislukking van Market Garden zo de geschiedenis ingegaan. Maar Lassche wist papieren op tafel te brengen waaruit bleek dat koningin Wilhelmina al in 1946 had verzocht een 'tiental dapperheidsonderscheidingen toe te kennen aan de Polen' voor hun inzet bij de bevrijding van ons land. Hij overlegde die aanbeveling aan de prins, die in een televisie-interview – niet lang voor zijn dood in 2004 – aangaf dat deze historische misser moest worden rechtgezet.

Bronzen Leeuw

En dat gebeurt uiteindelijk, nadat het Kapittel der Militaire Willems-Orde, onder leiding van oud-generaal Jan de Kleyn, alle heldendaden van de Polen heeft beoordeeld. De Nederlandse regering besluit in 2005 de 1e Zelfstandige Poolse Parachutistenbrigade de Militaire Willems-Orde toe te kennen voor haar inzet tijdens de Slag om Arnhem. Sosabowski krijgt diezelfde dag postuum de Bronzen Leeuw. Deze dapperheidsonderscheiding werd vlak na de bevrijding ook toegekend aan de Britse generaal-majoor Roy Urquhart, commandant van de 1e Luchtlandingsdivisie tijdens Market Garden.

Arm en gedesillusioneerd

Voor Sosabowski kwam die eer veel te laat. Hij bleef na de oorlog in Engeland werken en haalde met de grootste moeite zijn familie uit Polen. Hij kon niet terug naar zijn thuisland, dat immers opnieuw was bezet. Nu door de Russen. De bij zijn mannen geliefde commandant overleed in 1967, arm en gedesillusioneerd in een ziekenhuis in Londen aan een hartkwaal. Zijn urn werd op 14 oktober van dat jaar met militaire eer bijgezet op de militaire begraafplaats Powazk in Warschau.

Inmiddels draagt de 6e Parachutistenbrigade de naam van de generaal en heeft het de tradities van de 1e Zelfstandige Poolse Parachutistenbrigade geërfd. Zo blijft de naam van Stanisław Sosabowski doorklinken in zowel de Poolse als de Nederlandse geschiedenis.

Ter nagedachtenis aan 94 gesneuvelde Polen is het 'Nationaal Monument voor de 1ste Zelfstandige Poolse Parachutisten Brigade' in Driel opgericht. De tekst op dit monument luidt 'Surge Polonia' (Polen verrijs). Sosabowski is ereburger van de voormalige gemeente Heteren, nu gelegen in Overbetuwe.