Veel belangstelling voor rijke historie van de stad

Het Kasteel van Breda is al 196 jaar een unieke locatie waar officieren in spé worden opgeleid. Maar de burcht die uitgroeide tot militaire academie, en waar de voorouders van onze koninklijke familie zetelden, was nog veel langer geleden en zeer belangrijke plek in Europa. Wie daarover meer wilde weten, zat op Tweede Pinksterdag goed met de Nassaudag in Breda. Eveneens een unieke mogelijkheid om een kijkje te nemen op het terrein van de Koninklijke Militaire Academie (KMA), dat doorgaans voor buitenstaanders in nevelen blijft gehuld.

Tekst: kapitein Jessica Bode | Foto's: Louis Meulstee

Tientallen bezoekers voor de ingang van het Kasteel van Breda.
Het Kasteel van Breda trok dit jaar vijfduizend bezoekers.
Mensen schuilen onder een tentje voor hevige regenval op de KMA.
Volgens de organisatie waren dat er zo’n duizend minder dan verwacht, vanwege de fikse regenbuien.

Tal van gebouwen in de stad openden afgelopen maandag de deuren om de rijke historie van Breda te vieren. Vele duizenden bezoekers trotseerden de fikse regenbuien om een kijkje te nemen bij bijvoorbeeld de eeuwenoude Grote Kerk en de schilderachtige buitenplaats Bouvigne. Al was het Kasteel van Breda de plek die de grootste hoeveelheid van vijfduizend bezoekers trok. Hier kon men onder meer naar het Blokhuis (de voormalige woning van Willem van Oranje), de Nassauzaal en de Kolommenzaal. Op de Parade verzorgde het Jachthoornkorps van het voormalig Garderegiment Jagers een optreden. Dankzij de inzet van tientallen re-enactors waanden bezoekers zich even terug in de tijd.

Re-enactors in ouderwetse kledij verzorgen tal van activiteiten op het kasteelterrein.
Dankzij de inzet van tientallen re-enactors waanden bezoekers zich even in het verleden.
Re-enactor met ouderwetse kledij en een mobiele telefoon in haar hand.
Soms raak je ook als re-enactor even uit je rol.

Kleine nederzetting

“Thema dit jaar was het ‘Beleg van Breda’ waarbij de Spaanse bevelhebber Ambrogio Spinola de stad in 1624 en 1625 compleet uithongerde”, vertelt Kay Schaafsma, bestuurslid van de Stichting Historische Verzameling KMA. De in totaal zes bestuursleden en tientallen vrijwilligers beheren het cultureel erfgoed, zoals de ornamenten en de inrichting.

‘In 1198 werd bij de nederzetting een burcht gebouwd, het latere Kasteel van Breda’

Trots vertelt hij over het kasteel waar hij tussen 1979 en 1983 zelf is opgeleid. “Ik heb er ook nog vier jaar gewerkt. Veel van onze vrijwilligers hebben wel een link met de KMA of met Defensie.” De geschiedenisliefhebber vertelt graag over de historie van Breda, die teruggaat tot de twaalfde eeuw. Toen ontstond er een kleine nederzetting van boeren en handelaars, op de plaats waar de riviertjes de Mark en de Aa samenkomen.

Tekening van een drie verdiepingen hoog kasteel.
Het Kasteel van Breda, ergens tussen 1650-1750.

Huwelijk

In 1198 werd bij de nederzetting een burcht gebouwd, die is opgedragen aan de hertog van Brabant. Pas later werd het slot een kasteel genoemd, dat begin vijftiende eeuw in handen kwam van de familie Nassau. “Door het huwelijk van de Bredase Johanna van Polanen en de Duitse graaf Engelbrecht van Nassau in 1403”, vult Schaafsma aan. In de vijftiende, zestiende en zeventiende eeuw groeide het Kasteel van Breda uit tot stamslot van deze belangrijke adellijke familie.

Het Jachtkorps van het voormalig Garderegiment Jagers trad op tijdens de Nassaudag, zowel in de binnenstad als op de Parade van het kasteel.

Verbouwen tot renaissancepaleis

Vanwege de prominente rol van de familie laat graaf Hendrik III van Nassau het kasteel in 1536 rigoureus verbouwen tot renaissancepaleis met een paleistuin. De ingang komt te liggen aan het Kasteelplein, waar nu nog steeds de lange loopbrug ligt. Ook laat Hendrik III omvangrijke, moderne vestingwerken bouwen. Hij haalde hiervoor de Italiaanse kunstschilder en architect Thomas Vincidor de Bologna naar Breda. Twee jaar later stief hij. De werkzaamheden waren toen nog niet voltooid.

‘Tussen 1702 en 1737 bleef het kasteel verzegeld vanwege een erfeniskwestie’

René van Chalon volgde zijn vader op en liet het arsenaal bouwen en de kapel achter de ridderzaal. Hij stierf in 1544, kinderloos, op het slagveld. Daardoor erfde zijn Duitse neef Willem van Nassau de bezittingen, inclusief het prinsdom Oranje. Die woonde er ook, totdat hij in 1567 onder druk van de Spanjaarden vertrok en nooit meer terugkeerde.

Oude zwart-wit tekening met daarop een tekening van de hoofdingang van het kasteel.
Prentbriefkaart uit 1590 met een tekening van de ingang van het Kasteel van Breda.
Gravure met daarop soldaten die een kasteel binnenvallen.
Gravure van de inname van het Kasteel van Breda rond 1590.

Nassaus verdwenen

In de decennia die volgden kwam de stad in handen van afwisselend Spanje en de Republiek der Zeven Verenigde Nederlanden. De Tachtigjarige Oorlog (1566-1648) zorgde er uiteindelijk voor dat de Nassaus voorgoed uit Breda verdwenen en in 1667 werd in de ridderzaal van het kasteel de Vrede van Breda gesloten, ter beeindiging van de Tweede Engels-Nederlandse Oorlog. De Republiek verwierf hierbij ook Suriname, in ruil voor Nieuw-Amsterdam, het huidige New York.

Stadhouder Willem III begon vervolgens met de afbraak van de nog resterende delen van de middeleeuwse burcht om het renaissancepaleis van Hendrik III  definitief te voltooien. Schaafsma: “Tussen 1702 en 1737 bleef het kasteel verzegeld vanwege een erfeniskwestie." Het duurde uiteindelijk tot 1828 voordat koning Willem I toestemming gaf om het kasteel te gebruiken als onderkomen voor de KMA. Op dat moment werd ook een extra verdieping toegevoegd, voor de legering van cadetten.

Hordes mensen lopen met een gids door het Kasteel van Breda
De diverse rondleidingen waren populair en binnen mum van tijd volgeboekt. De Nassaudag was waarschijnlijk het enige openbare evenement op het kasteel van dit jaar.

Kasteel versoberd

Met de komst van de militaire academie werd de stijl van het kasteel ernstig versoberd. Renaissance-ornamenten, objecten en Rijksmonumentale elementen maakten in de loop der jaren plaats voor onaantrekkelijke en goedkope aanpassingen. Van systeemplaten, verlaagde plafonds en blinde muren tot kleine en donkere vertrekken en onlogische indelingen. Zelfs een bijzondere gietijzeren trap uit 1890 was tot verkort verstopt achter een voorzetwand. Sinds de laatste verbouwing, die vorig jaar is afgerond, zijn gelukkig weer veel authentieke details in ere hersteld.

‘Verder alleen rondleidingen voor kleine groepen’

Allemaal details die de duizenden bezoekers afgelopen maandag met veel plezier konden aanschouwen. “Normaliter openen we ook de deuren tijdens Open Monumentendag, maar dat valt dit jaar samen met een andere activiteit op de KMA. Het is nog niet zeker of we open kunnen. Verder zijn er wel rondleidingen, maar dat is voor kleine groepen.”

Overbelichte foto van uitgebeitelde ornamenten tegen de wand in een kelder.
Rijen vol renaissance-ornamenten zijn in 1962 teruggevonden in de funderingen van de manege, die toen werd gesloopt.
Detailfoto van een ornament van een gezicht.
Waarschijnlijk zijn de resten rond1826 gesloopt tijdens een verbouwing en in de fundering terechtgekomen.

Vaker openstellen

Schaafsma vertelt dat het een grote wens is van de gemeente en de inwoners, dat het KMA-terrein vaker opengesteld wordt. “Het kasteel vertegenwoordigd een enorm belangrijk stuk historie en dat ook nog eens middenin de stad. Maar ondertussen kun je niet ‘normaal’ het terrein op. Misschien wel daarom dat de belangstelling om hier een kijkje te nemen zo groot was maandag. De rondleidingen waren uren van te voren al volgeboekt en in het Blokhuis was het een 'permanente polonaise' van mensen. Maar dat mocht de pret niet drukken, het was een geslaagde dag.”

Lange gedekte tafel met wit linnen en porseleinen servies waarlangs belangstellenden lopen.
De Nassaudag werd drukbezocht; in het Blokhuis bij het kasteel was het een 'permanente polonaise van mensen'.