75 jaar NAVO: ‘Inval Rusland in Oekraïne was gamechanger’
Om een front te vormen tegen de expansiedrift en dreiging vanuit de Sovjet-Unie werd in 1949 de NAVO opgericht. Die sfeer is nu, 75 jaar later, weer helemaal terug. “Wat als Poetin het in zijn hoofd haalt om een aanval uit te voeren op de Baltische Staten? Rusland heeft er de capaciteit voor”, zegt luitenant-generaal Dick van Ingen, militair vertegenwoordiger bij de NAVO in Brussel. “We zitten in een schemergebied tussen vrede en oorlog.”
Tekst: kapitein Joris van Duin | Foto’s: Mediacentrum Defensie
Wie het NAVO-hoofdkwartier betreedt, loopt eerst langs overblijfselen van twee iconische bouwwerken: een stuk van de Berlijnse Muur die het IJzeren Gordijn symboliseert, en een brok staal van het World Trade Center uit New York. Na de terroristische aanslag op 9/11 trad voor het eerst artikel 5 van het NAVO-verdrag in werking. Een aanval op een, is een aanval op allen.
Artikel 5
Sinds Rusland Oekraïne binnenviel is dit befaamde artikel 5 weer actueel. Wat als Rusland niet stopt bij Oekraïne en het op de Baltische Staten munt? Is het bondgenootschap dan klaar om gezamenlijk zijn grondgebied te verdedigen? En waar komt dat voor de lidstaten in de praktijk op neer? Het zijn vragen waar politieke en militaire afgevaardigden van de 32 NAVO-lidstaten zich in dit hoofdkwartier over buigen. Namens Nederland zit luitenant-generaal Dick van Ingen hier als vooruitgeschoven post van Commandant der Strijdkrachten generaal Onno Eichelsheim.
‘Je wilt Litouwen laten zien: jullie staan er niet alleen voor’
Luchtverdediging
“Neem de luchtverdediging in Litouwen, dat is een zorg”, begint Van Ingen. “En Litouwen is een partnerland van ons, hè. Ik kreeg van mijn Litouwse collega de vraag: ‘Komen jullie hier een keer oefenen met Patriot- en andere luchtverdedigingseenheden? Dan sluiten we jullie aan op de commandostructuur van onze luchtmacht.’ Ze willen dat, want als we daar écht moeten staan, lopen we achter de feiten aan.”
Vanzelfsprekend is zo’n toezegging niet. “Ik weet dat de Patriot-eenheid van het Grondgebonden Luchtverdedigingscommando (DGLC) het enorm druk heeft, na het trainen van Oekraïense operators en systeemmodificaties. Het oefenschema van dit jaar ligt al vast. Toch adviseerde ik ‘Den Haag’ dit te doen. We moeten ons militair voorbereiden op een eventuele inzet in dat gebied. Ook wil je Litouwen laten zien: jullie staan er niet alleen voor. We doen dit samen.”
Verdedigingsplannen
Van Ingen werkt nu ruim zeven maanden in Brussel en dat is op zijn zachtst gezegd een interessante omgeving. Zeker nu er een oorlog gaande is aan de grenzen van Europa en NAVO-landen meer dan ooit in de krijgsmacht investeren. “Met een paar uur vliegen ben je in Oekraïne. En het is maar de vraag of Rusland het daarbij laat…”, zegt de generaal. “De NAVO is niet uit op oorlog en werkt volgens het principe verdedigen en afschrikken. We schrijven daarom verdedigingsplannen en kijken hoe we eenheden kunnen inzetten om die plannen uit te voeren.”
‘Je moet troepenopbouw mogelijk maken als de dreiging verder toeneemt’
Dat vraagt volgens Van Ingen veel. “Daar is meer voor nodig dan wat we nu al doen in landen die aan Rusland en Belarus grenzen. Je moet zelf troepenopbouw mogelijk maken als de dreiging verder toeneemt. Die is nu al verhoogd, maar als die groter wordt, wil je ook dat bijvoorbeeld Amerikaanse troepen die kant op kunnen. Daarvoor zijn onze havens, treinverbindingen en snelwegen nodig. Dat heeft impact.”
Nederlander op de Moskva
De band tussen Rusland en de NAVO was na de val van het IJzeren Gordijn niet altijd slecht. “We begonnen zelfs een partnerschap met de Russen”, weet Van Ingen. “Hier in het hoofdkwartier liepen Russische officieren, die met een pasje bijna dezelfde toegang hadden als Nederlandse collega’s. Er heeft ook een Nederlandse officier aan boord gezeten van de Moskva, het Russische commandoschip van de Zwarte Zeevloot, dat door Oekraïne tot zinken is gebracht. Dat is nu ondenkbaar.”
Schaduwen
Zichtbaarheid is volgens Van Ingen een sleutelwoord bij de afschrikking die de NAVO wil uitstralen. “Kort na de inval in Oekraïne patrouilleerden we aan de oostgrens met F-35’s en F-16’s. We schaduwen Russische schepen in de Noordzee. We versterken eenheden in Litouwen en intensiveren oefenprogramma’s. Je wilt verhinderen dat Rusland ons aanvalt en dat doe je door te laten zien hoe sterk we zijn en dat we er klaar voor zijn.”
‘De inval van Rusland in Oekraïne was een gamechanger voor de NAVO’
Van een fysieke aanval op de NAVO is nog geen sprake. Wel draait de oorlogseconomie van Rusland op volle toeren, ook al schakelt Oekraïne veel militairen en voertuigen uit. “De dreiging is er, omdat Rusland de capaciteit ervoor heeft en omdat Poetin en zijn vazallen meermaals hebben gezegd dat de Baltische Staten eigenlijk Russisch zijn.”
Volgens hem leven we nu dan ook niet in vredestijd. “We zitten in een schemergebied tussen vrede en oorlog. Er zijn cyberaanvallen, Rusland stuurt asielzoekers naar de Finse grens en probeert in en rond de Baltische Staten gps-systemen te jammen. Het land laat ook raketten over Pools grondgebied vliegen om te testen hoe de luchtverdediging is. Dat is echt een grijs gebied.” De NAVO probeert daar gezamenlijk op vooruit te lopen. Wie had dat gedacht, nadat de Franse president Macron de NAVO in 2019 nog hersendood noemde.
Strategische schokken
“Ik ben wel blij met mensen als Macron”, zegt Van Ingen. “Ze zijn provocatief en proberen iets in beweging te krijgen. Dat lukt best aardig. Want laten we eerlijk zijn: de NAVO is een logge organisatie en we reageren soms traag op strategische schokken. De echte omslag kwam helaas pas twee jaar geleden, na de inval van Rusland in Oekraïne. Dat was een gamechanger voor Europa, en zeker voor de NAVO. Toen kwam de discussie echt op gang om tenminste twee procent van het bruto binnenlands product aan defensie te besteden.”
‘Ik denk dat een rationeel denkende tegenstander zijn vingers niet aan de NAVO wil branden’
“Trump is ook zo iemand”, meent Van Ingen. Tijdens een verkiezingsbijeenkomst suggereerde de Amerikaanse presidentskandidaat dat Rusland wat hem betreft NAVO-landen mag aanvallen als die niet genoeg uitgeven aan defensie. Of de Verenigde Staten dan komen helpen? ‘No!’
Twee procent
Binnen de NAVO hebben landen afgesproken dat ieder lid van het bondgenootschap minimaal twee procent van het bruto binnenlands product aan Defensie uitgeeft. Dit is de NAVO-norm. Lange tijd hielden veel landen zich daar niet aan. Ook Nederland niet. Inmiddels keert dat tij: het merendeel van de NAVO-leden geeft meer uit.
Afkeren
Van Ingen gaat natuurlijk niet over de verkiezingsuitslag. “Maar als Trump het wordt, zou ik het een heel slechte ontwikkeling vinden als hij met Amerika de NAVO laat zitten. Al denk ik niet dat dat gaat gebeuren. Het ermee dreigen heeft echter wel onrust en een schok teweeggebracht in Europa. Ik zou die methodiek niet hanteren, maar hij is wel effectief: andere NAVO-landen groeien naar de twee procent en soms ver daarboven.”
Standvastigheid
Dat alles moet ertoe leiden dat de NAVO-afschrikking op sterkte is. Is dat genoeg? Van Ingen: “Ik denk dat een rationeel denkende tegenstander zijn vingers niet aan de NAVO wil branden. Wat ons daarbij helpt, is de standvastigheid waarmee wij Oekraïne bijstaan. Dat is een heel belangrijk signaal: wij zijn bereid om een land te helpen dat geen NAVO-lid is. Haal het dus niet in je hoofd om een lidstaat aan te vallen. Want dan krijg je te maken met de hele NAVO.”
