Terugkijker

Het is weer tijd voor een blik op de kalender. In de rubriek 'Terugkijker' richten we het vizier om de week op een gebeurtenis uit het verleden. Van militair-historische aard en gebeurtenissen waarbij Defensie betrokken was, maar ook situaties met globale impact. 

Om hiermee het ‘o ja’-gevoel op te roepen, maar ook omdat we in deze jachtige tijd gebeurtenissen vaak zo snel vergeten of het ons niet meer exact herinneren. Deze week aandacht voor het Marshallplan, dat op 5 juni 1947 werd aangekondigd.

West-Europa staat er aan het eind van de Tweede Wereldoorlog slecht voor. Veel infrastructuur, zoals bruggen, wegen en spoorwegen, zijn vernield en huizen, fabrieken en gebouwen zijn verwoest of beschadigd. Bovendien is de agrarische en industriële productie met zo’n veertig procent afgenomen. Na de oorlog krabbelen de landen weliswaar langzaam weer op, maar vanaf 1947 stokt het herstel. Het Marshallplan, ook wel Europees Herstelprogramma, biedt uitkomst.

Omvangrijk

Het Marshallplan, officieel het European Recovery Program (ERP), was een omvangrijk materieel hulpplan gericht op de economische wederopbouw van de door oorlog getroffen landen in Europa. Het trad drie jaar na de Tweede Wereldoorlog in werking, op initiatief van de toenmalige Amerikaanse minister van Buitenlandse Zaken George C. Marshall (1880-1959).

Dertien miljard

Tussen 1948 en 1952 gaf Amerika dertien miljard dollar aan geld, goederen, grondstoffen, levensmiddelen en expertise. Deels in de vorm van leningen, deels als gift. Voor veel mensen maakte deze hulp het verschil tussen leven en dood.

Nederland behoorde samen met het Verenigd Koninkrijk, Frankrijk, West-Duitsland en Italië tot de top 5 van begunstigde landen: ons land ontving 1.127 miljoen dollar. Circa honderdtien dollar voor iedere inwoner.

Voorwaarden

In Frankrijk en Italië werden wel duidelijke voorwaarden gesteld. In mei 1947 werden de communisten, onder druk, uit de Franse regering gezet. Een maand later kreeg ook de Italiaanse regering een duidelijk anti-communistisch gezicht.

Voor Nederland dreigde de Marshallhulp twee keer voortijdig te eindigen. In 1949 wilden de Verenigde Staten de hulp intrekken naar aanleiding van de politionele acties in Nederlands-Indië. En toen Amerika in 1950 de Koreaanse Oorlog tegen het communisme begon, vroeg het aan Nederland troepen te sturen. Toen Nederland dit weigerde, dreigde Amerika opnieuw met opzegging.

Top 5

Dankzij de Marshallhulp bloeiden West-Europese economieën weer op. Tussen 1948 en 1952 groeide het bruto nationaal product (bnp) van 120 tot 159 miljard dollar. Het bleek een belangrijke impuls voor de opbouw van industrieën en energievoorziening.

Ook gold er een economisch belang, omdat met de hulp werd aangezet tot effectieve, Europese samenwerking. Het zette de deelnemende landen ertoe aan hun monetair beleid in dienst te stellen van herstel en uitbreiding van de internationale handel en prijsstabiliteit. Ook na de beëindiging van de Marshallhulp kon de Europese economie zich verder ontwikkelen.

Drijfveer Amerika

En Amerika? Wat was het belang voor hen? Een belangrijke drijfveer was het vormen van een sterke buffer tegen de expansie van het communisme vanuit de Sovjet-Unie. Het communisme boette in aan invloed en aantrekkingskracht en de Amerikaanse exportindustrie had er nieuwe stabiele klanten bij. Het Marshallplan betekende een koerswijziging voor wat betreft de buitenlandse politiek. Met het plan brak het land definitief met de isolationistische traditie.

Gebruikte bronnen: The Marshall Plan. Dawn of the Cold War (Benn Steil). The Marshall Plan today: model and metaphor (John Agnew, J. Nicholas Entrikin).