Tekst kapitein Arjen de Boer
Foto Louis Meulstee, korporaal-1 Sanne Kingma | video Paris Hidden, sergeant-majoor Malcom Duregger, korporaal-1 Sanne Kingma. Montage door EMG Nederland

Defensie en hulpdiensten werken samen tijdens grote anti-terreuroefening

De terreurdreiging in Nederland is volgens inlichtingendiensten nog altijd aanzienlijk. Om voorbereid te zijn op het zwartste scenario oefenden Defensie en civiele hulpdiensten de afgelopen dagen hoe ze moeten opereren als terroristen toeslaan.

“U spreekt met de meldkamer. Zegt u het maar.” Het is al de tweede keer deze ochtend dat havenmeester Paul het alarmnummer belt. De eerste keer omdat er een auto te water is geraakt in jachthaven De Peiler in Vianen. Als de brandweer arriveert klinkt er niet veel later een enorme klap. Verderop in de haven schieten de brokstukken van een bootje hoog de lucht in. “Met de havenmeester. Er is een nieuwe ontwikkeling. Er was zojuist een explosie, het lijkt me dat jullie moeten opschalen”, zegt Paul op rustige toon.

Complex

Het is de eerste dag van de driedaagse anti-terreuroefening Explosive Lion deze week. Een grote, complexe oefening, verspreid over het land. “In de ochtend zijn er bompakketten gevonden op onder meer Maastricht Airport en het militaire gedeelte van Eindhoven Airport”, legt organisator Frank van de Explosieven Opruimingsdienst Defensie (EOD) uit.

‘Wie ben je, wat kun je?’

Het zijn de eerste acties van een fictieve terreurcel van vijftien mensen, die ageren tegen de Nederlandse steun aan internationale operaties van bijvoorbeeld de NAVO. “De boodschap was dat de bommen om 14.00 uur afgaan. Kritieke infrastructuur zoals wegen en luchthavens zijn het doelwit.” Om zoveel mogelijk angst en chaos te zaaien.

Onderlinge communicatie tussen de diverse diensten is altijd een leerpunt.

Aanzienlijke dreiging

Het is noodzakelijk om scenario’s zoals Explosive Lion te oefenen. De inlichtingendienst AIVD maakte afgelopen april bekend dat de dreiging van islamitische terreurgroeperingen nog altijd aanwezig is. Ook schuilt er gevaar in de hoek van mensen die extreme opvattingen hebben jegens de overheid. De Nationaal Coördinator Terrorismebestrijding en Veiligheid (NCTV) stelde vorige maand dat er nog altijd kans is op aanslagen in Nederland. Het dreigingsniveau staat nu op ‘aanzienlijk’, het op twee na hoogste niveau. Dit betekent dat een terroristische aanslag in Nederland ‘voorstelbaar’ is.

Complex

Wat in de jachthaven in eerste instantie een ‘simpele’ auto te water lijkt, blijkt na de explosie veel complexer. Het nummerbord van de auto blijkt betrokken bij het terreurincident op Maastricht Airport en dus wordt er flink opgeschaald. Eerdere aanslagen zoals in Parijs (2015) en Brussel (2016) maken duidelijk dat terroristen het niet bij één actie houden. Om chaos en angst te zaaien plannen ze meestal meerdere aanslagen tegelijk of kort na elkaar. Dus moeten hulpdiensten snel inschatten wat er precies aan de hand is en wie er achter zitten.

Snel de volgende aanslag voorkomen

Daarom komt de politie met een specialistisch team ter plaatse om sporen te verzamelen en stuurt de EOD collega’s om onderzoek te doen en de veiligheid te garanderen. “Hoofddoelstelling is een volgende aanslag voorkomen”, zegt Frank. “Dat noemen we het gouden uur. Dus willen we weten: wie zijn ze, waar komen ze vandaan, tot welke groep behoren ze, wat zijn de plannen?”

Het is belangrijk om snel sporen te verzamelen.
Deze informatie kan bijdragen aan de ontmanteling van een terreurcel.

Apple Store

Samenwerking tussen de hulpdiensten en snel schakelen is dus essentieel. De gijzeling in de Apple Store vorig jaar februari in Amsterdam was wat dat betreft een goed leermoment. “Toen waren er veel eenheden bij elkaar in wat wij de hot zone noemen”, blikt Frank terug. Maar zoiets komt niet vaak voor, dus dat moet je oefenen. Zoals tijdens Explosive Lion.

‘Genoeg lessen te leren’

 “De onderlinge communicatie is belangrijk. Wie ben je, wat kun je? Het gaat om herkenning en weten hoe de ander werkt. Welke technische middelen hebben ze, welke communicatieapparatuur? Dat willen we oefenen zodat het in het ‘echie’ beter gaat.”

Drie dagen aan de bak

Explosive Lion duurde drie dagen, verdeeld over verschillende locaties in Nederland. Van Maastricht Airport en een jachthaven in Vianen tot het stationsplein in Amersfoort en Fort Everdingen. Het scenario werd steeds complexer om de samenwerking tussen ketenpartners zoals brandweer, politie, de Dienst Speciale Interventies (DSI), EOD, het RIVM en NFI op de proef te stellen. Beter nu leren van fouten dan wanneer er een echte aanslag plaatsvindt.

Mooie oefening

Terug in jachthaven De Peiler. Terwijl mensen een beetje relaxen op hun plezierbootje of het dek schuren, onderzoekt een politieteam het gehavende lichaam van de terrorist die bij de explosie is omgekomen. Een team van de maritieme EOD trekt duikpakken aan en onderzoekt het ontplofte bootje. “Zij doen een post-blast onderzoek om te zien of er nog meer explosieven liggen. En om eventueel bewijsmateriaal veilig te stellen”, zegt luitenant-ter-zee der tweede klasse oudste categorie Henk, commandant van de maritieme EOD.

De EOD zette tijdens de oefening ook een robot in. Deze gaat doorgaans als eerste richting een plaats delict om te zien wat er aan de hand is. Dat is veiliger dan meteen een mens erop af sturen.

Hij vervolgt: “Elke organisatie gebruikt andere termen. Dat moet je van elkaar weten. Op dat vlak zijn er nog genoeg lessen te leren. Want als een melding in eerste instantie niet goed doorkomt, dan weten collega’s die ter plaatse komen niet waar ze naar moeten zoeken of hoe onveilig het is. “Dat is net als met een verhaaltje dat je in een kringetje aan elkaar doorvertelt. Dat kan aan het eind van de keten ineens heel anders klinken”, legt Henk uit. Dat is onwenselijk natuurlijk. “Het was dan ook een mooie oefening om te zien hoe we communiceren.”