Terugkijker

Het is weer tijd voor een blik op de kalender. In de rubriek 'Terugkijker' richten we het vizier om de week op een gebeurtenis uit het verleden. Van militair-historische aard en gebeurtenissen waarbij Defensie betrokken was, maar ook situaties met globale impact. 

Om hiermee het ‘o ja’-gevoel op te roepen, maar ook omdat we in deze jachtige tijd gebeurtenissen vaak zo snel vergeten of het ons niet meer exact herinneren. In deze aflevering draait het om 29 oktober 1944, als de 1e Poolse Pantserdivisie Breda bevrijdt.

Voor duizenden leerlingen van het Onze Lieve Vrouwelyceum in Breda, onder wie ondergetekende, was het een bekend punt: fietste je langs de Duitse Panther D-Tank aan de rand van het Wilhelminapark, dan stond je schooldag op het punt van beginnen. Het monument is opgericht ter herinnering aan de bevrijding van Breda op 29 oktober 1944 door de 1e Poolse Pantserdivisie onder leiding van generaal Maczek. Hij schonk het rupsvoertuig aan de inwoners, één jaar na de bevrijding van de stad.

Oprichting

De divisie werd opgericht in Schotland in februari 1942 en bestond uit militairen die hun vaderland na de Duitse inval in 1939 waren ontvlucht. Sommigen weken uit naar Groot-Brittannië waar zij de kern vormden van nieuwe Poolse eenheden binnen het Britse leger. Een daarvan was de 1st Polish Armoured Division, ofwel 1 Polska Dywizja Pancerna (de 1e Poolse Pantserdivisie), met als commandant brigadegeneraal Stanislaw Maczek.

Cruciale rol

Met talloze oefeningen bereidde de divisie zich in Schotland voor op D-Day. Eind juli 1944 maakten zij de oversteek naar Normandië en werden de militairen toegevoegd aan het Canadese Eerste Leger. Op 8 augustus kwam de divisie voor het eerst in actie tijdens operatie Totalize, de uitbraak uit Normandië bij de stad Caen.

Ook namen Poolse soldaten deel aan de gevechten in de zogenaamde Zak van Falaise. Daar werd een groot aantal Duitse Wehrmacht en SS-divisies gevangen genomen tijdens een grote omsingeling. Maczeks cavaleristen kregen de cruciale rol om de 'zak' bij de Duitse vluchtroute te dichten, waarna de Duitsers uitgeschakeld werden.

Bloedige strijd

Hierna rukte de Pantserdivisie op naar het noorden, kwam België binnen nabij Poperinge en bevrijdde onder meer Ieper (6 september), Roeselare en Tielt (7 september), Sint-Niklaas (9 september), Lokeren (12 september) en Moerbeke (16 september). Medio september namen de Polen deel aan de Slag om de Schelde, waarbij de divisie de oostelijke helft van Zeeuws-Vlaanderen zuiverde van de Duitsers en, na een bloedige strijd, Axel en Terneuzen bevrijdde.

Breda bevrijd

In oktober werd via Alphen en Gilze-Rijen verder opgerukt naar Breda. De tegenstand waarop ze tijdens die opmars stootten, was niet erg hevig en diende vooral om de Duitse terugtrekking te dekken.

Op 28 oktober zette Maczek de (flank)aanval in op Breda. Hoewel de Duitse 711 Infanteriedivision enige weerstand bood, bereikten de eerste Poolse troepen een dag later de stadsgrens. Nog dezelfde dag werden zij door de inwoners met groot enthousiasme als bevrijders onthaald. De Duitsers vuurden vanuit Terheijden nog enkele dagen granaten af, maar met een artilleriebeschieting maakten de Polen hier snel een einde aan.

Krijgsgevangenenkamp

Begin 1945 werd de Poolse Pantserdivisie overgeplaatst naar Overijssel. Daarna rukte ze op langs de Nederlands-Duitse grens, door Drenthe en Groningen. Hierbij werden onder meer Emmen, Veendam en Stadskanaal door hen bevrijd. In april 1945 betrad de Poolse Pantserdivisie Duits grondgebied en bevrijdde vlak daarna het krijgsgevangenenkamp Oberlangen. Daar werden ruim 1.700 Poolse vrouwelijke opstandelingen gevangen gehouden. Op 6 mei veroverde de divisie de Kriegsmarinebasis Wilhelmshaven, waarmee de opmars van de club succesvol eindigde.

Poolse namen

De Molengrachtsestraat, één van de routes die de Polen namen om Breda binnen te trekken, kreeg al op 30 november 1944 de naam Poolseweg. De toenmalige burgemeester schreef aan Maczek: “This has been done in order to honour your brave men, who liberated our town and first entered it by this road.”

In 1964 ging de Poolseweg op de schop en werd gedeeltelijk omgedoopt tot Generaal Maczekstraat. Ook de Panther-tank herinnert voorbijgangers aan deze episode in de Bredase geschiedenis. Nadien bleef de band tussen Breda en de Poolse bevrijders hecht. Generaal Stanisław Maczek (1892-1994) bleef tot zijn dood op 102-jarige leeftijd in Schotland wonen. Hij werd onder grote belangstelling begraven op het Poolse ereveld te Breda, vlakbij het naar hem vernoemde Maczek Memorial.