Hybride dreiging aan de orde van de dag

Nieuwe aandacht voor eeuwenoud fenomeen

Door middel van cyberaanvallen, het verspreiden van desinformatie, sabotage en spionage proberen vijandelijke staten zand in de raderen van westerse democratieën te strooien. Hoewel deze zogeheten ‘hybride dreigingen’ doorgaans onder de radar blijven, borrelde het meest recente voorbeeld vorige maand na mogelijke sabotage van de Nord Stream-gaspijpleidingen letterlijk naar boven. Hoe wapenen we ons als natie, krijgsmacht én burger tegen deze dreiging? Hans van Leeuwe, hoofd van de Counter Hybrid Unit (CHU) van Defensie, legt uit.

Wat verstaan we precies onder hybride dreiging?

“Hybride dreiging is een dreiging waarbij de tegenstander een mix van civiele en militaire instrumenten gebruikt. Dit kunnen hackaanvallen zijn, het doen van ongewenste investeringen in bijvoorbeeld IT-bedrijven, het saboteren van verkiezingen, militaire intimidatie, maar ook het verspreiden van desinformatie. We hebben er de afkorting DIMEFIL voor: Diplomatie, Informatie, Militair, Economie, Financieel, Intell en Legal. Dat zijn de machtsinstrumenten die een staat of niet-statelijke actor die met een staat samenwerkt, kan aanwenden om een andere staat mee te beïnvloeden. Wordt er een mix van deze instrumenten ingezet, dan spreken we van hybride dreiging. Omdat het vaak gaat om heimelijke activiteiten, is het doorgaans lastig om te bewijzen wie erachter zit. Een ander belangrijk aspect van de definitie is het feit dat het overwegend ónder het niveau van een gewapend conflict blijft, in het grijze gebied tussen vrede en oorlog.”
 

Toch kom je ook vaak de term ‘hybride oorlogsvoering’ tegen...

“Klopt, als je daarop googelt krijg je duizenden hits. Volgens ons klopt die term niet, juist omdat hybride dreiging beneden het niveau van oorlog is. Er is geen internationaal erkende definitie, maar wij hebben rijksbreed besloten te spreken van ‘hybride conflictvoering’.”

Je hoort en leest er op het moment veel over. Hoe nieuw is hybride dreiging eigenlijk?

“Het lijkt een nieuwe ontwikkeling, maar hybride dreiging is van alle tijden. De Chinese strateeg Sun Tzu schreef in de vierde eeuw voor Christus al over het gecoördineerd inzetten van het leger met andere machtsmiddelen en het gebruik van spionnen om bepaalde doelen te bereiken. Dat is altijd hetzelfde gebleven. Tijdens de Koude Oorlog hadden we ook 2 machtsblokken die onder het niveau van oorlog voortdurend bezig waren om elkaar het leven zuur te maken en elkaar te beïnvloeden. Er was van alles aan de gang; alle DIMEFIL-middelen werden gebruikt.”

“Na de val van de Muur in 1991 zijn we als westerse maatschappijen een beetje in slaap gesust. De Sovjet-Unie bestond niet meer en China was nog in alle opzichten een derdewereldland. Vanaf 2007, met de invoering van de smartphone en opkomst van sociale media, ontwikkelde die hybride dreiging zich weer razendsnel. Wilde je vroeger als buitenlander desinformatie verspreiden in Nederland, dan moest je bij wijze van spreken op straat stencils uitdelen. Nu kun je met algoritmes mensen aan de andere kant van de wereld in hun broekzak bereiken. Het digitale domein werd aan het ‘slagveld’ toegevoegd. We zijn steeds afhankelijker geworden van allerlei digitale systemen en dat maakt ons kwetsbaarder.” 

Kwetsbaarder voor wie?

“Het is geen geheim dat we in het Westen op het gebied van hybride dreiging vooral kijken naar China en Rusland. Dat staat ook in openbare rapporten van de veiligheidsdiensten. Beide landen houden zich bezig met beïnvloeding in Europa en de Verenigde Staten door het verspreiden van desinformatie. Daarnaast gaat er een grote cyberdreiging van deze landen uit en zijn zij bijzonder geïnteresseerd in het intellectueel eigendom van bedrijven. Alles met als strategisch doel het verzwakken en verdelen van de NAVO-bondgenoten. Op die manier kunnen ze zelf sterker worden, zónder dat er een tank verplaatst of een schot gelost hoeft te worden.”
 

Hoe hard kaatsen wij die bal terug?

“Als de vraag is of Nederland ook bijdraagt aan hybride dreigingen is het antwoord ‘nee’. Het doel van hybride dreiging is altijd om de tegenstander negatief te beïnvloeden. Die vijandelijke bedoelingen hebben wij niet. Wel proberen we als Defensie samen met de andere ministeries onze samenleving zo goed mogelijk tegen hybride dreiging te wapenen. Dat zullen Rusland en China ongetwijfeld zien als ‘hybride dreiging’, maar het is simpelweg een reactie op hun handelen.”

Welke taak is weggelegd voor Defensie?

“In reactie op de toenemende dreiging vanuit Rusland en de oorlog in Oekraïne heeft Nederland als NAVO-bondgenoot ter afschrikking militaire eenheden en materieel naar de Europese oostgrens van de NAVO gestuurd. Tegelijkertijd legden andere departementen sancties op tegen Rusland, werden buitenlandse bankrekeningen geblokkeerd, diplomaten uitgezet; noem maar op.”

“Die combinatie van militaire en niet-militaire maatregelen is een mooi voorbeeld van onze interdepartementale aanpak. In eigen land komt Defensie pas op verzoek van civiele partners in actie, ook bij hybride dreiging. Ontstaat er bijvoorbeeld grote chaos op straat door hackaanvallen en kan de politie het niet meer aan, dan kan er een beroep worden gedaan op Defensie. Dat staat ook in de Defensienota: wij zijn de last line of defence. Als alles omvalt, moeten wij nog kunnen functioneren, om de veiligheid van ons land te ondersteunen.”

Hoe zit dat op zee?

“Hetzelfde. Het is vredestijd, dus de Koninklijke Marine kan niet zomaar de zee op varen en daar politieagent spelen. Het is wel vaak de eerste reflex van mensen, recent ook met die vermoedelijke sabotage van de Nord Stream-pijpleidingen. ‘Kunnen we de marine niet sturen?’ Er liggen duizenden kilometers aan kabels en pijpleidingen, hoe moeten wij iedere centimeter bewaken? Als er een concrete hulpvraag is, kun je Defensie bellen. Maar de bescherming van de infrastructuur op zee is een overwegend civiele taak en in eerste plaats de verantwoordelijkheid voor de eigenaren van die kabels en leidingen. Dat is hetzelfde op land; op snelwegen staat ook niet om de paar honderd meter een jeep met militairen.”

Kunnen marinecollega’s op zee iets betekenen in het voorkomen of bestrijden van hybride dreiging?

“Er wordt al een hoop gedaan om de veiligheid op en vanuit zee te waarborgen. Op de Noordzee kunnen marineschepen de Nederlandse kustwacht ondersteunen. Daarvoor heeft de marine altijd een schip gereed. Ik zou de marine wel van harte uitnodigen om nóg meer aandacht aan hybride maritieme conflictvoering te besteden. Neem het mee in opleidingen, beoefen dit met de civiele autoriteiten. Zet maar een hybride scenario uit op de Noordzee, om samen met civiele partners en de eigenaren van die stroom- en gasnetten te beoefenen. Dan zal al snel blijken waar ieders verantwoordelijkheid begint en ophoudt; zo raak je nog beter op elkaar ingespeeld.”  

Tot slot: wat kunnen wij als burger doen om onszelf te wapenen?

“Vooropgesteld, er gaat een hoop goed. Er is aandacht voor hybride dreiging in allerlei nationale en internationale beleidsdocumenten, het wordt erkend. Waar we nu met z’n allen beter in moeten worden, is samenwerken. Binnen Defensie, de NAVO en de EU, interdepartementaal, tussen veiligheidsregio’s en in de maatschappij. Ook jìj moet weerbaarder worden tegen hybride dreigingen. Wees je er bewust van dat je via die smartphone en sociale media wordt blootgesteld aan ontzettend veel desinformatie.”

“Hybride dreigingen zijn niet alleen een zaak voor de ministeries, maar voor de héle samenleving. Ja, ik zou zeker aanraden om dat noodpakket aan te leggen. Zorg dat je wat cash in huis hebt voor als er een grote pinstoring is, zet wat flessen water neer. Dat zeg ik niet om mensen bang te maken, maar hybride dreiging is geen ver-van-je-bed-show. Het is aan de orde van de dag en here to stay.”