‘Ik ga nu mensenlevens redden’

Een jaar geleden: massale evacuatie van Afghanen uit Kabul

Het is vrijdag de dertiende augustus 2021 als Defensie zich gereed moet maken voor de evacuatie van Afghanen uit Kabul. Vijf dagen later beginnen twee Hercules-transportvliegtuigen, special forces en ondersteunend personeel vanuit Pakistan aan de historische operatie. Een opdracht die weliswaar wordt verwacht, maar toch onverwacht met rasse schreden nadert. Vlieger Skunk was erbij en deelt z’n ervaringen.

Twee dagen na de machtsovername verzekert de Taliban de buitenwereld niet meer dezelfde moslimfundamentalistische beweging te zijn, als die in de jaren negentig een schrikbewind voerde. Nu, bijna een jaar na de val van Kabul, lijkt alles wat in de afgelopen decennia is opgebouwd, teniet gedaan. Afghanistan gaat gebukt onder een streng en gewelddadig regime waarin vrouwen en andere minderheden weinig te zeggen hebben.

Dubbel

Iets dat vlieger en huidig commandant 336 Squadron luitenant-kolonel Maurice ‘Skunk’ Schonk met lede ogen aanziet. Hij draaide de afgelopen decennia zeker vijftien uitzendingen, waarvan het gros met een F-16 boven Afghanistan. Jaren later wordt hij in hetzelfde land ingezet, maar dan voor vijf evacuatievluchten. “Dat is dubbel. Ik zou als detachementscommandant vanuit Pakistan de operatie leiden. Niet wetende dat ik een paar dagen later ook zelf achter de stuurknuppel zou plaatsnemen.”

Enkele dagen

De Nederlandse krijgsmacht  moet aanvankelijk vierhonderd personen uit Afghanistan in veiligheid brengen. Het betrof evacuees die in eigen land gevaar liepen doordat zij voor Nederland hebben gewerkt tijdens missies en voor de Nederlandse ambassade. Denk aan tolken, maar ook bewakers, judiciële medewerkers, koks en chauffeurs. Met twee C-130’s moest dat enkele dagen in beslag nemen, maar al snel blijkt het om een veelvoud aan mensen te gaan. “Tegen het thuisfront zei ik: ‘geen idee wanneer ik weer terug kom. Ik ga nu eerst mensenlevens redden’.”

Afhankelijk van

Hoewel in het voorjaar van 2021 al duidelijk wordt dat een evacuatie tot de mogelijkheden behoort, komt de operatie uiteindelijk onverwacht. “Het was allemaal afhankelijk van hoe snel de Taliban zou oprukken”, legt Skunk uit.

“Verwacht werd dat de Taliban medio september vorig jaar Kabul zou bereiken, maar dat kwam toch sneller. Ik weet nog goed dat ik op vrijdag dertien augustus, het was ergens aan het einde van de middag, totaal onverwacht de opdracht kreeg om per direct gereed te stellen. Met man en macht hebben we dat gedaan, maar het ging ineens zo snel dat er nog veel onduidelijk was. Pas maandag toen we in de kist zaten hoorden we dat we naar Pakistan zouden vliegen.”

 

Islamabad

Eenmaal aangekomen op de internationale luchthaven van Islamabad werden de Nederlanders niet bepaald met open armen ontvangen. “Wat we kwamen doen…”, verzucht Skunk.

“We hadden een KDC-10 mee, maar de vracht mochten we nergens lossen. De kist heeft de hele periode als een soort inloopkast op het vliegveld gestaan. We mochten wel Afghanen uit Kabul meenemen, maar eenmaal op Islamabad gearriveerd moesten ze binnen 24 uur weer weg zijn. Dat was in het begin erg lastig, omdat we nog geen vliegtuig hadden om de vluchtelingen mee naar Nederland te brengen. Door de chaos op het vliegveld hebben we de eerste dagen minder mensen geëvacueerd dan gehoopt.”

Ook vliegverklaringen duurden soms uren. “Ik heb een keer tien uur met de C-130 aan de gate gestaan, omdat de Pakistanen niet wilden tekenen voor het papierwerk. En ze wilden alleen een hotel regelen, in 2008 doelwit van een terroristische aanslag, op liefst een half uur afstand van de luchthaven. Dat zorgde voor de nodige strubbelingen.”

Tweeduizend

Toch weten z’n collega’s en hij een operatiecentrum in te richten en een plan van aanpak te maken. Tussen 18 en 26 augustus vliegen twee keer per dag, een ochtend- en avondvlucht, twee C-130’s tussen Islamabad en Kabul. Er worden circa tweeduizend personen geëvacueerd.

“We haalden de stoelen eruit om zoveel mogelijk ruimte te creëren. In vredestijd passen er tachtig passagiers in de kist. De laatste vlucht hebben we 176 personen meegenomen. Rijen Afghanen naast elkaar, spanbanden die dienden als veiligheidsriem. Dat beeld vergeet je niet.”

Drive-thru

Nu een jaar later kan Skunk alles goed relativeren, maar wat hij daar gezien heeft vergeet hij nimmer. “Het was een soort ‘drive-thru’. We stonden soms met veertien andere vliegtuigen achter elkaar. In recordtempo werden de mensen ingeladen. Vrouwen met soms wel vijf, zes kinderen en een enkel boodschappentasje. Alles wat ze hadden. Op zoek naar een beter leven, naar vrijheid. Familie en vrienden achtergelaten. Misschien ook de partner die nog moest vechten of gevangen was genomen door de Taliban. Daarvan werd ik me pas echt bewust toen ik in Kabul op het platform stond.”

Geen wederopbouw

De coalitie bracht uiteindelijk dertienduizend mensen per dag in veiligheid. De grootste luchtbrugoperatie sinds Vietnam. “Vaak denk ik: het Westen heeft zich in vredesmissies twintig jaar lang ingezet voor wederopbouw en dat hebben we niet voor elkaar gekregen. Daarom ben ik blij dat we hebben bijgedragen aan de evacuatie van Afghanen, die ons eerder ook hebben geholpen.”