Terugkijker

Het is weer tijd voor een blik op de kalender. In de rubriek 'Terugkijker' richten we het vizier om de week op een gebeurtenis uit het verleden. Van militair-historische aard en waarbij Defensie betrokken was of een situatie met globale impact.

Om het ‘o ja’-gevoel op te roepen, maar ook omdat we in deze jachtige tijd gebeurtenissen vaak zo snel vergeten of ons deze niet meer exact herinneren. In deze aflevering gaat alle aandacht naar 10 juni 1975, de dag waarop defensieminister Henk Vredeling zijn handtekening zette onder de definitieve overeenkomst voor de aanschaf van de F-16.

Henk Vredeling had nooit gedacht minister van Defensie te worden. Hij ziet meer in de natuur en volgt in Wageningen een studie landbouwkunde. Door de oorlog kan hij pas in 1950 afstuderen en aan het werk gaan in de agrarische sector. Maar ook de politiek heeft zijn interesse. In 1947 wordt hij lid van de PvdA en in 1956 lid van de Tweede Kamer voor die partij.

Tegenzin

Na de Tweede Kamer-verkiezingen van 29 november 1972 mag PvdA-leider Joop den Uyl een kabinet formeren. Voor het eerst in de geschiedenis krijgt Nederland een socialistische minister van Defensie. De keus valt op Henk Vredeling. Een man met een grondige hekel aan uniformen die nooit in dienst is geweest. Hij wil geen minister van Defensie worden en vertelt dat aan de formateur. Maar die zet door en op 11 mei 1973 wordt Vredeling beëdigd als minister van Defensie.

Het is het begin van een tumultueuze ambtsperiode met veel moeilijke dossiers en gedoe. Het lastigst is de aanschaf van een nieuwe straaljager als opvolger van de Starfighter. Er wordt al jaren over gepraat en er is veel geld mee gemoeid. Iedereen noemt het project intussen de 'order van de eeuw'.

Europese samenwerking

Wanneer Vredeling aantreedt als minister loopt het project al een tijdje. Eerst is geprobeerd om samen met enkele landen een Europees gevechtsvliegtuig te ontwikkelen, maar dat werd té complex en vooral té duur. Daarom stapte ons land in 1969 uit het project. Een nieuwe zoektocht levert drie kandidaten op: de Franse Mirage F1, de Zweedse Viggen en de Amerikaanse Cobra. Daar komt later nog de Amerikaanse General Dynamics YF-16 bij.

Henk Vredeling weet dat hij hoe de keus ook uitvalt, die moet 'verkopen' aan de Tweede Kamer en vooral zijn eigen PvdA. Die wil namelijk eigenlijk helemaal geen nieuwe vliegtuigen kopen. De PvdA wil taakspecialisatie binnen de NAVO zodat niet ieder land een complete krijgsmacht nodig heeft. Verder willen de socialisten af van de nucleaire taak van de Starfighter.

Vredeling bepleit het idee van taakspecialisatie bij de NAVO, maar krijgt nul op rekest. Wel wordt er besloten tot samenwerking tussen Noorwegen, België, Denemarken en Nederland bij de aanschaf van de gewenste 350 nieuwe vliegtuigen.  

Begin januari 1975 kiezen de Amerikanen voor de General Dynamics F-16 waardoor de Cobra afvalt. Ze beloven 650 toestellen te kopen. Ook de vier landen hebben een voorkeur voor de F-16. Het toestel is operationeel beter dan de anderen en de prijs ligt bijna een kwart lager. Bovendien garandeert de Amerikaanse overheid veel compensatieorders voor de Europese industrie.

Crisisoverleg

Nu is er nog één horde te nemen: de Tweede Kamer moet akkoord gaan. Vredelings eigen PvdA-fractie blijft zich verzetten en in maart 1975 is er crisisoverleg nodig tussen de PvdA-ministers en de belangrijkste spelers van de fractie. Fractievoorzitter Ed van Thijn laat weten dat de fractie tegen stemt uit angst voor een nieuwe bewapeningsspiraal, de té hoge kosten én de wens voor taakspecialisatie. Vredeling wil steun van de PvdA om niet afhankelijk te zijn van de rechtse partijen. Er wordt een compromis bereikt: de PvdA-fractie stemt tegen, maar zal zich gematigd uitdrukken en zal afkeurende moties van de linkse partijen niet steunen. De PvdA hoopt zo een kabinetscrisis te voorkomen.

Maar op het partijcongres in april 1975 blijkt dat de PvdA-leden tegen de F-16 zijn. Vredeling laat op televisie weten vast te houden aan zijn plan en dreigt met aftreden. Ook zegt hij "congressen kopen geen vliegtuigen". Desondanks wordt de F-16 weggestemd. Maar op de besluitvorming van het kabinet heeft dit geen invloed meer. Dat besluit op 23 mei 1975 definitief de F-16 te kopen en machtigt Vredeling het voorlopige koopcontract op 30 mei te tekenen.

Motie

Op 5 juni 1975 debatteert de Tweede Kamer alsnog over het kabinetsbesluit. Enkele centrum-rechtse partijen bepleiten de aanschaf van 102 toestellen in plaats van 84 met een optie op nog eens 18. Vredeling stelt ze gerust: die 102 F-16's komen er, mits er geen rare dingen gebeuren.

Nu nog zijn eigen PvdA. Fractieleider Ed van Thijn heeft een week voor het debat laten weten een motie in te dienen tegen de aanschaf. Hierop kondigt fractieleider Hans Wiegel van de VVD aan die motie te steunen, in de hoop een kabinetscrisis te veroorzaken. De opmerkingen van de VVD'er leiden tot een aanpassing van de PvdA-motie om de kans op zo'n crisis te verkleinen. Uiteindelijk stemt alleen de PvdA voor, waardoor het debat met een sisser afloopt. Nu kan Vredeling op 10 juni 1975 ook het Memorandum of Understanding ondertekenen, waarin Amerika en de vier Europese landen afspreken nauw samen te werken bij de aanschaf, invoering en exploitatie van de nieuwe jachtbommenwerper.