Tekst kapitein Saminna van den Bulk
Foto boven: Rijksvastgoedbedrijf/Thales Nederland
Nieuwe SMART-L radarstation naar Betuwe
“We kampen met ‘blinde vlekken'. We moeten tempo maken om dit probleem op te lossen."
Onderzoeken naar alternatieve wijzen van luchtbewaking en verschillende locaties gingen eraan vooraf, maar de keuze staat nu echt vast. Defensie wil een nieuw radarstation plaatsen in het Betuwse Herwijnen. Bij omwonenden zijn er zorgen. Staatssecretaris Christophe van der Maat: “Het is een moeilijk, maar noodzakelijk besluit, urgentie is geboden als we het Nederlandse luchtruim veilig willen houden.”
Defensie bewaakt en beveiligt het Nederlandse luchtruim tegen dreigingen, maar is momenteel onvoldoende in staat deze taak uit te voeren. “Met de huidige radars kunnen we niet het gehele Nederlandse luchtruim in beeld brengen. We kampen met ‘blinde vlekken’: in de Randstad en in Zuid-Nederland hebben we te weinig zicht. We moeten tempo maken om dit probleem op te lossen, want de radar in Nieuw Milligen is aan het eind van zijn levensduur. Reserveonderdelen beginnen op te raken. Als we Nederland veilig willen houden, dan moeten we een nieuwe radar plaatsen. Na zorgvuldig onderzoek is de keuze gevallen op een nieuw SMART-L radarstation in Herwijnen.”
‘Kijken’ in de lucht
Militaire radars zijn de ‘ogen en oren’ die het Nederlandse en daarmee NAVO-luchtruim bewaken en beveiligen. Nederland heeft twee militaire radarstations. De een, een Signaal Multibeam Acquisition Radar for Targeting, Longrange (SMART-L) radar staat in het Friese dorp Wier. De ander, de zogenoemde Medium Power Radar (MPR) is gestationeerd in het Gelderse Nieuw Milligen.
In nationaal belang
Herwijnen was al langer in beeld als nieuwe radarlocatie. Terug in de tijd. Op ‘Broekgraaf 1’ stond reeds een civiele radar van Luchtverkeersleiding Nederland. In 2015 kwam het perceel beschikbaar voor Defensie. Er werden stappen gezet een radarstation te plaatsen, tot de gemeente Lingewaal (waar Herwijnen toen onder viel) besloot het bestemmingsplan niet te wijzigen. Het kabinet startte in 2019 een zogenoemde Rijkscoördinatieregeling (RCR), een procedure bedoeld voor overheidsprojecten die van nationaal belang zijn.
Een besluit dat niet in goede aarde viel bij een meerderheid van de Tweede Kamer. Een breed aangenomen motie zorgde er in 2021 voor dat Defensie de RCR stopzette.
Verouderd en onvoldoende zicht
De MPR-radar in Nieuw Milligen werd ruim 40 jaar geleden geplaatst en is sterk verouderd. Daar komt nog bij dat de locatie te weinig radarzicht biedt tegen moderne dreigingen op lage hoogtes. Denk hierbij aan drones en raketten. De Utrechtse Heuvelrug en hoogbouw zitten namelijk in de weg. Verder ligt de locatie relatief ver in het noorden van het land. Hierdoor is de dekking in de Randstad en het zuiden van het land onvoldoende. Kortom, een nieuwe radar ter vervanging van die in Nieuw Milligen op een meer centrale locatie in het land is broodnodig.
AWACS
“Zijn er echt geen alternatieven? Dat was de vraag toen de Kamer ons opriep om te stoppen in Herwijnen”, vertelt de staatssecretaris. Vele opties zijn overwogen. Het neerzetten van meerdere radarstations, bijvoorbeeld. Of, out of the box, het permanent inzetten van de E-3A Sentry. Vliegende radartoestellen, beter bekend als AWACS. Allemaal opties die alsnog te weinig ‘zicht’ boden op het gehele Nederlandse luchtruim.
Daarop onderzocht Defensie alternatieve locaties in het land voor een nieuw radarstation. “Zeker niet makkelijk”, benadrukt Van der Maat. “We bekeken in deze heroriëntatie verschillende factoren. Er is geen ideale locatie waar mensen juichend op de banken springen voor deze radar. Herwijnen kwam na zorgvuldige afweging uit het onderzoek naar voren als de meest geschikte plek, waar geen verdringing optreedt van windmolens en hoge bebouwing en het radarstation ruimtelijk goed inpasbaar is.”
Beoordelingscriteria
De onderzoekers hielden 18 alternatieve locaties tegen het licht. Vier beoordelingscriteria waren daarbij cruciaal, beginnend bij de nationale dekking van de radar op die specifieke locatie. Dan de ‘regionale verdringingseffecten’: de impact op de wens om op die plek windmolens of hoogbouw te plaatsen. De lokale inpasbaarheid (onder andere: is de locatie beschikbaar en bereikbaar?) en verwachte realisatietijd (hoe lang duurt het voor de radar er staat?) vormen de derde en een vierde factor.
“De wetenschap staat niet stil. We blijven rond dit thema in beeld brengen wat we weten.”
Straling en geluid
Dit alles neemt niet weg dat omwonenden zich zorgen maken, onder andere over de straling die de radar produceert. Vooralsnog kunnen wetenschappers niet uitsluiten dat de straling gezondheidseffecten heeft, schrijft Van der Maat in zijn Kamerbrief. “Ik heb veel begrip voor de zorgen en spring daar ook niet lichtzinnig mee om”, vertelt de bewindsman. “De wetenschap staat niet stil. We blijven rond dit thema in beeld brengen wat we weten en hoe zich dit verhoudt tot de regelgeving en de normen die worden gehanteerd door de Wereldgezondheidsorganisatie, de Raad van de Europese Unie en de Gezondheidsraad. Met de kennis van nu blijven we binnen de wettelijke kaders.”
Daarnaast vrezen de omwonenden voor overlast. In Wier, waar het tweede radarstation staat, werd in 2020 een SMART-L-radar geplaatst. Die maakt echter teveel geluid. Een speciale koepel over de radar en een aanpassing van de aandrijving moet hier in de toekomst een einde aan maken. “Hier kijken we samen met leverancier Thales naar. De berekeningen laten nu zien dat we, met een koepel en aanpassingen in de mechaniek, binnen de normen van de geluidsbelasting kunnen komen. Deze oplossing zullen we uiteraard ook toepassen in Herwijnen.”
Langjarig proces
De RCR-procedure wordt nu hervat. “Concreet is deze stap, onze onderbouwde keuze voor Herwijnen, een bestuurlijk voornemen. We hebben echt opnieuw gekeken: is dit de juiste plek?”
Vandaag bezocht Van der Maat de burgemeester en een wethouder van de gemeente West-Betuwe. “We gaan er alles aan doen om de gemeente en haar inwoners zowel inhoudelijk als procedureel uit te leggen hoe het nu verder gaat. En uiteraard ook hoe zij hun zorgen kunnen laten horen en inspraak kunnen hebben. Dit is een langjarig proces; er zijn nog vele uitvoeringsvraagstukken die we gaan bekijken.”
Uiteindelijk zal het ongeveer 4 jaar kosten om het radarstation neer te zetten. Van der Maat benadrukt: “Uiteindelijk is deze keuze in het belang van heel Nederland. Geen nieuwe radar plaatsen is geen optie, want ons luchtruim niet beveiligen is geen optie.”
