Terugkijker

Het is weer tijd voor een blik op de kalender. In de rubriek 'Terugkijker' richten we het vizier om de week op een gebeurtenis uit het verleden. Van militair-historische aard en waarbij Defensie betrokken was of een situatie met globale impact.

Om het ‘o ja’-gevoel op te roepen, maar ook omdat we in deze jachtige tijd gebeurtenissen vaak zo snel vergeten of ons deze niet meer exact herinneren. In deze tiende aflevering gaat alle aandacht uit naar 26 mei 1691. Het is deze datum waarop luitenant-admiraal-generaal Cornelis Maartenszoon Tromp, opperbevelhebber van de Nederlandse vloot, overlijdt. Niet door een zeeslag, maar door de drank en frustratie.

Ons land is van oudsher een échte zeevaardersnatie, met zeehelden zoals Michiel de Ruyter en Piet Hein. Maar Cornelis Tromp hoort daar zeker ook bij. Hij wordt geboren op 3 september 1629 in Rotterdam. Op z’n dertiende vertrekt hij voor een jaar naar Frankrijk om de taal te leren. Bij terugkomst in eigen land, monstert hij aan op het vlaggenschip Aemilia van zijn vader admiraal Maarten Harperszoon Tromp, de andere beroemde Tromp.

Cornelis maakt snel furore. Al na twee jaar, in 1645, wordt hij benoemd tot luitenant en niet veel later tot kapitein. Voor Tromp het goed en wel in de gaten heeft, vecht hij als 21-jarige tegen Noord-Afrikaanse zeerovers.

Te jong

In 1650 ontstaan in Nederland politieke strubbelingen na het overlijden van Willem II van Oranje, sinds 1647 stadhouder van Holland, Zeeland, Utrecht, Overijssel, Gelre, Zutphen, Groningen en Drenthe. Zijn enige zoon, Willem III, wordt een week later geboren. Doordat het jongetje veel te jong is, moet Nederland het voorlopig doen zonder stadhouder. In de tussentijd ontstaat er in het land een felle discussie of die stadhouder nog nodig is of niet. De strijd hierover tussen de orangisten en de republikeinen duurt jarenlang. Het is deze onvrede die Cornelis Tromp uiteindelijk ook raakt. Hij kiest partij voor de Oranjegezinden.

Zwemmen

In 1652 breekt oorlog uit tussen Nederland en Engeland, waarbij de Britten proberen de Nederlandse havens te blokkeren. Ook vallen ze overal, zelfs in de Middellandse Zee, Hollandse koopvaarders aan. Tijdens de Slag bij Elba in augustus 1652 voert Cornelis Tromp het bevel over het schip Wapen van Enkhuizen. Tijdens deze zeeslag krijgt de Nederlandse vloot het Engelse schip Phoenix in handen en moet Tromp het schip naar het Italiaanse Livorno brengen. Maar als hij na een avondje drinken zijn roes ligt uit te slapen, worden hij en andere opvarenden door de Engelsen verrast en de zee ingedreven. Tromp moet een half uur zwemmen voordat hij wordt gered.

Wanneer Tromp eind 1653 in Nederland terugkeert, krijgt hij het trieste nieuws te horen dat zijn vader admiraal Maarten Harpertszoon Tromp op 10 augustus 1653 door een Engelse scherpschutter is gedood tijdens de Slag bij Ter Heijde. Cornelis is op dat moment nog kapitein, maar vraagt de admiraliteit toch of hij zijn vader mag opvolgen. Tromp-junior krijgt nul op het rekest, maar wordt op 11 november 1653 wél benoemd tot schout-bij-nacht. Als ‘tweesterrengeneraal’ maakt hij in de jaren die volgen meerdere zeereizen, al gaat het bij een missie in de Middellandse Zee goed mis. Nadat er berichten de ronde doen dat Tromp zijn oorlogsschepen gebruikt om zelf te handelen in luxe goederen, krijgt hij een boete en wordt vier jaar lang op non-actief gesteld. Al heeft dat niet echt consequenties, zo blijkt op 29 januari 1665. Dan wordt hij namelijk benoemd tot vice-admiraal. Hij is dan pas 36 jaar oud.

Illusie

In datzelfde jaar vindt de Slag bij Lowestoft plaats. Deze zeeslag eindigde in de zwaarste nederlaag uit de Nederlandse marinegeschiedenis. Cornelis Tromp weet echter toch het grootste deel van de vloot te redden en thuis te brengen. Even heeft hij daarna de illusie dat hij marinebevelhebber Jacob van Wassenaar Obdam mag opvolgen, die bij de slag omkwam. Maar op 11 augustus 1665 komt Michiel de Ruyter thuis na een lange, succesvolle reis naar Amerika en het Caribisch gebied en gaat die er met de begeerde functie vandoor. Cornelis Tromp heeft het nakijken en daar baalt hij behoorlijk van.

Pronken

Op zoek naar een overwinning om mee te pronken gaat hij moedig, maar vaak ook roekeloos, te werk. Het komt niet zelden voor dat Tromp tijdens een zeeslag een schip verspeelt. Bij de Vierdaagse Zeeslag gebeurt dat zelfs vijf keer. Een extra tegenvaller is dat hij van De Ruyter geen toestemming krijgt om het veroverde schip HMS Prince Royal naar Nederland te varen. De Ruyter laat het schip vernietigen.

De relatie met Michiel de Ruyter komt bij de Tweedaagse Zeeslag in 1666 nog meer onder druk te staan. Tromp behaalt hier zijn eerste écht belangrijke overwinning, door de achterhoede van de Engelsen te verslaan. Maar omdat hij ver van de eigen vloot vandaan is, kan hij de rest van de Nederlandse vloot niet te hulp schieten. Er volgt een nederlaag en Michiel de Ruyter verwijt dit Cornelis Tromp, die opnieuw op non-actief wordt gesteld. Hij grijpt steeds vaker naar de fles, maar trouwt in die periode ook met de vier jaar oudere en schatrijke weduwe Margaretha van Raephorst.

Vermoord

Op 20 augustus 1672 komt het al jarenlang sluimerende conflict tussen de orangisten en republikeinen tot een uitbarsting. Tromp wordt door zijn zwager Johan Kievit betrokken bij een komplot tegen de republikeinen Johan en Cornelis de Witt. Ze worden bruut vermoord en hun stoffelijke resten gruwelijk verminkt.

In 1673 komt Cornelis Tromp weer in dienst bij de marine en vecht hij mee in de Derde Engelse Oorlog. Tromp spreekt dan ook met Willem III af dat hij bevelhebber van de vloot mag worden indien De Ruyter zou komen te overlijden. Op 29 april 1676 sneuvelt Michiel de Ruyter en is het zover. Cornelis Tromp heeft dan echter nét een aanstelling als bevelhebber van de Deense vloot aanvaard. Op 11 juni verslaat hij met een gecombineerde Deens-Nederlandse vloot de Zweden, zijn enige overwinning met een vloot schepen. Hierna laat Tromp zich ontslaan in Denemarken en op 6 februari 1679 treedt hij aan als luitenant-admiraal-generaal van de Republiek.

Alcohol

Veel plezier aan zijn nieuwe functie beleeft Tromp echter niet, want de relatie met stadhouder Willem III raakt bekoeld. Al vijf jaar later wordt Tromp als bevelhebber opgevolgd door Cornelis Evertsen de Jongste. Die functioneert alleen niet naar behoren, waarop Tromp in 1690 wordt teruggevraagd als bevelhebber. Maar hij is inmiddels een schim van wie hij was. De frustratie over alles wat er in zijn leven is gebeurd, én het daarmee samenhangende overmatige drankgebruik, spelen hem parten. Op 26 mei 1691 overlijdt Cornelis Tromp te Amsterdam en wordt bijgezet in de grafkelder van zijn familie in Delft.

Het einde van een moedig en strijdlustig man die beschikte over een groot tactisch inzicht in oorlogvoering op zee. Maar ook een man die eigenzinnig, arrogant en ongedisciplineerd bleek. Populair bij zijn bemanningsleden, maar vaak beledigend jegens zijn ranggenoten en superieuren. Maar vooral ook een liefhebber van een stevige borrel. Niet voor niets kun je in de Nederlandse slijterijen nog steeds jenever kopen onder de naam Taainagel, een van de bijnamen van Cornelis Tromp.