Uruzgan door de ogen van de mensen die er waren

‘True military net zo interessant als true crime’

De missie in Uruzgan (2006-2010) zou een opbouwmissie zijn. Eenmaal in Afghanistan bleek dat Nederlandse militairen ook keihard moesten vechten. Voor het land, en voor hun leven. Journalisten Olof van Joolen en Silvan Schoonhoven spraken met tientallen mannen en vrouwen die in die periode werden uitgezonden. In het boek Schaduwoorlog Uruzgan reconstrueren zij de uitzending aan de hand van die persoonlijke verhalen.

1. Waarom wilden jullie dit boek schrijven?

Olof: “Mensen beseffen vaak niet wat Nederlandse militairen doen. En wat dat werk met hen doet. Die verhalen verdienen het om verteld te worden. Het genre true crime is momenteel machtig populair. Hierin worden misdaden gereconstrueerd aan de hand van echte gebeurtenissen, details en mensen. Wij dachten: true military is toch minstens zo interessant?”
Silvan: “Wij wilden het verhaal vertellen door de ogen van de man en vrouw zelf. Van soldaat tot generaal. Wat gebeurde er? Hoe hebben zij dit beleefd? En waarvan lagen ze wakker?”

2. Waarom dit deel van de militaire geschiedenis?

Silvan: “In eerste instantie wilden we ons alleen focussen op de slag om Chora. Maar we liepen vast door een gebrek aan medewerking. Dit is een gevoelig deel in de Uruzgan-periode, omdat er burgerdoden zijn gevallen. Er loopt nog steeds een rechtszaak. We besloten het daarom breder te trekken en de hele missie te belichten.”
Olof: “Een blessing in disguise. Als we puur op Chora hadden gefocust, hadden we veel verhalen gemist. Bovendien had het frustratie veroorzaakt. In bijvoorbeeld Deh Rawod hebben ze net zo goed moeten vechten voor hun leven.”
Silvan: “Uruzgan was een immense operatie. Het beeld dat veel mensen nu hebben, is dat het een grote verspilling van tijd en geld is geweest. Maar vergeet niet dat Nederland zijn uiterste best heeft gedaan. Duizenden Nederlandse militairen zijn daarnaartoe gegaan met een ongekende hoeveelheid materieel. En niet zonder succes. Er is daar voor een bepaalde periode een vorm van rust gecreëerd. Een operatie van deze omvang ga je niet snel weer zien, omdat de hoeveelheid middelen van toen er niet meer is."

3. Jullie hebben met ex-militairen en actief dienende militairen gesproken. Hoe open waren deze gesprekken?

Olof: “Je hoort vaak dat militairen niet met journalisten praten. Sommigen stonden hier inderdaad niet voor open. Anderen wel en een paar hadden een zetje nodig. Maar als ze eenmaal praatten, dacht ik bij elk verhaal: wauw, wat bijzonder! Vooral als het ging over de menselijke kant. Dat vind ik het mooiste aan dit project. Ik dacht vaak: Sodeknetter, dit wist ik niet.”

4. Bij welk verhaal bijvoorbeeld?

Olof: “Roy Grinwis, destijds soldaat, vertelt over een zelfmoordaanslag op de bazaar van Deh Rawod waarbij hij gewond raakt aan zijn been. Zijn luitenant en vriend Tom Krist is er ernstiger aan toe. Samen worden ze met het vliegtuig naar Nederland gebracht. Daar hoort Roy dat de behandeling van Tom wordt stopgezet en dat hij zal overlijden. Een schok. De ouders van Tom komen naar Roy toe en vertellen hem dat zij weten hoe belangrijk Tom het vond om voor zijn mensen klaar te staan. Ze beloven Roy dat zij er daarom voortaan voor hem willen zijn.

Dat raakt me. Dat die ouders dat kunnen opbrengen terwijl hun kind sterft. Destijds heb ik de verslaggeving gedaan van die zelfmoordaanslag op de bazaar. Ik meldde de feiten, heel oppervlakkig. ‘Een zelfmoordaanslag waarbij een Nederlandse luitenant is omgekomen’. Nu, zoveel jaren later, hoor ik de menselijke kant van het verhaal. En dat Roy nog steeds goed contact heeft met de ouders van Tom. Dat vind ik mooi.”

5. ‘Was het het waard?’ is de titel van jullie laatste hoofdstuk. Is het antwoord op die vraag veranderd nu de Taliban-vlag wappert in het hart van ‘ons’ gebied. 

Silvan: “Het boek was voor de zomer zo goed als af. Vóórdat de Taliban Kabul binnenmarcheerden. We hebben de introductie herschreven en het laatste hoofdstuk aangepast. Want ja, het antwoord op die vraag is soms inderdaad veranderd.”
Olof: “Het is niet zo dat alle 'gelovers' in deze missie het nu ervan zien, maar toen wij ze de vraag stelden was het gewoon een vraag. Nu worden ze er meer dan ooit toe aangezet om er over na te denken. En sommigen denken er nog hetzelfde over, zij zeggen: ‘Wij hadden een klus en die hebben we geklaard.’”
Silvan: “En er zijn ook mensen hoopvol. Ze hebben het zaadje van democratie gepland en wie weet, schiet het toch over een aantal jaren wortel.”

6. Welk antwoord geven jullie zelf op die laatste vraag?

Olof: “Nederland is onderdeel van de NAVO, we kunnen niet zomaar nee zeggen. Had het zin? Als je kijkt naar onze maatschappelijke verplichtingen, hebben we daaraan voldaan. In de periode dat Nederland in Afghanistan was, is er een effect geweest. Op verschillende manieren is het daarom zinvol geweest. Maar het is maar net hoe je ernaar kijkt. Dit is de objectieve, afstandelijke manier van een journalist.”
Silvan: “Nabestaanden van de 25 gesneuvelde Nederlandse militairen zullen iets anders zeggen. Dat snappen wij ook heel goed. Hun geliefde is weg en de situatie in het land is weer net zo slecht als het was. Voor hen voelt het anders. Net als voor de honderden militairen die gewond raakten, waarvan sommigen nog elke dag hun benen moeten missen.”