‘Crash Alpha: F-16 neergestort’

Vliegtuigongeluk beoefend op Vliegbasis Woensdrecht

Een neergestorte kist omgeven door explosieven, met de vlieger er nog in. Hoe te handelen? Hét scenario van de unieke oefening Fixed Wing Down die donderdag plaatsvond op de Vliegbasis Woensdrecht.

Wat als….

Het was de vraag die sergeant-1 Robert van de Explosieven Opruimingsdienst Defensie (EOD) bleef bezighouden tijdens zijn cursus over explosieve vliegtuigcomponenten. Mocht er een gevechtsvliegtuig met bommen aan boord ter aarde storten, dan komt de EOD om de explosieven te ruimen. Maar hoe verloopt dat proces in samenwerking met andere partners?

“Niemand kon me er goed een antwoord op geven. Toen ben ik in de pen geklommen. De brandweer, EOD, wapentechnici van de luchtmacht, vliegveiligheid, bergingdienst en genie…. We komen allemaal in actie bij zo’n incident en we zijn er allemaal bij gebaat dit te oefenen. En als we het dan doen, doen we het goed”, zegt hij, terwijl hij glimlachend naar de ravage voor zich kijkt.

Voor hem ontvouwt zich Fixed Wing Down.

Een schril contrast

Een vredig ochtendgloren aan de hemel, crisis op de grond. Modderige remsporen langs de weg leiden naar de crashsite. Daar staat een verongelukte F-16 met de neus in het gras omgeven door rook. De vlieger was niet meer in staat de schietstoel te gebruiken: die bevindt zich dus nog in het brandende toestel.

Na de melding verschijnen er in 5 minuten een bluswagen en twee crashtenders van de militaire brandweer. Op veilige afstand en vanuit het voertuig op 60 meter wordt de vuurzee tot bedaren gebracht, waarna de brandweermannen van vliegbasis Woensdrecht te voet verder blussen. De bestrijdingsfase waarin het vuur met man en macht wordt bevochten.

Het dak eraf

“Iets dat we gelukkig niet iedere dag meemaken”, zegt sergeant-1 Erik-Jan, on scene commander in opleiding. Nadat de brand onder controle is, komt hij voor een drastische keuze te staan. Eerst wachten op de EOD om de bommen te ruimen? Of toch meteen alles op alles zetten om de vlieger te redden, met alle risico’s voor de blussende collega’s van dien? Goed en fout bestaan niet, maar de knoop moet wel worden doorgehakt. Erik-Jan kiest voor de laatste optie. Met een zaag wordt het plexiglas van de canopy verwijderd. Een tijdrovende, maar levensreddende handeling.

Als/met de brandweer

Zwaailichten en motoren verschijnen nabij de crashsite. Na de brandbestrijdingsfase en het redden van de vlieger is het aan de EOD om de omgeving volledig veilig te stellen. Begeleid door de Koninklijke Marechaussee haasten de bomexperts zich naar Woensdrecht. Ploegcommandant sergeant-majoor Daan neemt direct contact op met on scene commander Erik-Jan.

Hen wacht een flinke kluif. In het gras ligt onder andere een 500-ponder. De 2000-ponder die aan de kist hangt staat zelfs op scherp. De schietstoel is niet gebruikt, wat de nodige risico’s met zich meebrengt. Ook heeft het gevechtsvliegtuig misleidingsmiddelen voor de vijand (chaff en flares) aan boord.

Maar secundair aan het explosiegevaar is de lekkage van hydrazine. De brandstof loopt uit de Emergency Power Unit (noodsysteem om stroom op te wekken) van de F-16 en is giftig. Mannen in vloeistofdichte pakken verschijnen ten tonele en controleren op besmetting in het potentieel gecontamineerde gebied. Tijd die de EOD’ers ten volle benutten. Met de mappen open en de laptops erbij wordt er studie gepleegd. “Ik wil echt 100 procent zeker weten waar we mee te maken hebben”, zegt ploegcommandant sergeant-majoor Daan tegen zijn team.

De boeken in

De brandweer vertrekt en laat een bluswagen achter voor het geval dat. Brandweertechnisch is het gebied is veilig. Het startschot voor de EOD’ers om de spiegels tevoorschijn te toveren. Waar ze zich in eerste instantie focusten op de overview (wat is de situatie ter plaatse?) zoomen ze nu in op het detail (hoe gaan we dit oplossen?). Elk explosief wordt centimeter voor centimeter bestudeerd, typenummers worden opgezocht. Het gebeurt minutieus en in alle rust.

Majoor Werner van Rooij kijkt vanaf de zijlijn mee. Een routinier die in zijn carrière meerdere crashes meemaakte. “Dit zijn normaal jongens die roestige granaten uit de Tweede Wereldoorlog onklaar maken. Nu zitten ze opeens met de crash van een gevechtstoestel. Binnen de EOD hebben we nog maar 3 collega’s, waaronder mijzelf, die ervaring hebben met dit soort incidenten. Deze oefening biedt de kans om die ervaring door te geven en de rugzak van anderen te vullen met onze kennis.”

Pasklare oplossingen zijn er in dit soort situaties namelijk niet, vertelt ploegcommandant Daan. “Dit gebeurt eigenlijk nooit. Ik ben in die zin een echte landmachter die nu naar een vliegtuigcrash is gestuurd. Maar dat is het leuke van ons werk. Je komt als laatste redmiddel. Wij moeten bewegen, er is niemand anders. Er is geen andere organisatie die men kan bellen bij dit soort calamiteiten in relatie tot explosieven. Wij zijn de enige partij in Nederland die dit mogen en kunnen doen.”

Sleutelen en slepen

Na de grondige inspectie volgt de actie. Het is sleutelen geblazen. De 2000-ponder wordt veiliggesteld, losgedraaid en afgevoerd met een wagentje, waarna ook de Sidewinder (de geleide raket aan de vleugel) aan de linkerzijde er door de heren af wordt getild. Alle explosieven in het veld zijn ontdaan van hun ontsteker, afgezien van de Sidewinder op de rechtervleugel.

Een kist op een kussen

Daar zit namelijk een probleem, behalve wanneer je de mannen bij de bergingsdienst kent. Die toveren uit hun houten kist een luchtkussen. Weinig spannend op het eerste gezicht, tot ze hem onder de vleugel van de F-16 leggen. De jongens van de bergingsdienst blazen het kussen op en duwen daarmee de vleugel van de kolossale gevechtsmachine ogenschijnlijk moeiteloos omhoog. Aan de mannen van de EOD om het laatste explosief aan de rechtervleugel veilig te stellen.

Sterke handen

Vervolgens gebruikt de bergingsploeg een stapel pallets onder de vleugel om het toestel te stutten. Met genisten bevestigen zij op 3 punten aan de bovenzijde van het toestel een haak aan het gevechtstoestel. Met zachte hand beweegt de genist op de kraan de F-16 naar de harde ondergrond, waar de heren de wielen van het toestel herinstalleren.

Normaliter is dit de fase waar ook de Flight Safety-officer om de hoek komt kijken. Want geen crash zonder onderzoek naar de aanleiding, maar die fase is voor de oefening achterwege gelaten.

Nog een crash

De oefening verloopt soepel, de evaluatie zal nog volgen. Een ding is zeker: “We hebben nu voor het eerst met de hele keten samen opgetreden. Voor mij is de oefening 100 procent geslaagd”, aldus Robert. Iets waar majoor Werner zich ten volle bij aansluit: “Sterker nog: volgend jaar zetten we een soortgelijke oefening op, maar dan met de civiele partners van de veiligheidsregio erbij. Deze crashes komen gelukkig nauwelijks voor, maar alleen op deze wijze kunnen we ons goed voorbereiden op het geval dat.”