Tekst Evert Brouwer
Foto Herb Friedman/psywarrior.com

Duitsers belaagd met nepnieuws en vervalste postzegels

Nepnieuws. Het is volop in het nieuws, maar niets nieuws onder de zon. Al in de Tweede Wereldoorlog bestookten de As-mogendheden en geallieerden elkaar al met valse informatie. Neem de Operaties Cornflakes, Sauerkraut en Ravioli. Ooit van gehoord?

Het zijn acties die hebben plaatsgehad in het laatste jaar van de Tweede Wereldoorlog. The Office of Strategic Services (OSS), de voorloper van de CIA, kwam begin 1945 met een plan om via brieven vol nepnieuws, vervalste- én fantasiepostzegels de Duitse en Italiaanse thuisblijvers te demotiveren. Of liever nog: in opstand te komen tegen de dictators Adolf Hitler en Benito Mussolini.

Een tekening van hoe de OSS Operatie Cornflakes zag.

The Office of Strategic Services

Dit was de eerste, onafhankelijk opererende buitenlandse inlichtingendienst van de Verenigde Staten. Opgericht in 1942 door Franklin D. Roosevelt en weer stopgezet op 20 september 1945. Het bleek de voorloper van de in 1947 opgerichte CIA.

Tot inkeer

Psychologische oorlogvoering (psy-war) en psychologische operaties (psy-ops) zijn dus van alle tijden. Zeker in de Tweede Wereldoorlog vormde vooral de radio voor het eerst een instrument voor massapropaganda. Met in ons land de vermaarde NSB’er Max Blokzijl als exponent van nazi-indoctrinatie. De geallieerden, met name de Verenigde Staten en het Verenigd Koninkrijk, probeerden in die tijd via de aloude postbezorging de bevolking in Duitsland en Italië tot inkeer te brengen.

Herb Friedman wist de documenten over Operatie Cornflakes boven tafel te krijgen.

‘Ik ben het geheugen voor het Pentagon’

“Het was een omvangrijke operatie”, begint sergeant-majoor buiten dienst Herb Friedman over Operatie Cornflakes. De Amerikaan is dé kenner van ‘vergeten’ OSS-operaties en heeft daar inmiddels bijna tweehonderd artikelen over geschreven. Onder meer op de website psywarrior.com. “Daar vind je alles”, roept de inmiddels 95-jarige veteraan over de telefoon vanuit Californië. Om vervolgens een monoloog van bijna 45 minuten te houden. “Er is haast niets goed gedocumenteerd van wat de OSS allemaal heeft gedaan. Dus als het Pentagon (ministerie van Defensie, red.) daarover een vraag heeft, komen ze automatisch bij mij terecht. Ik ben hun geheugen.”

Sergeant-majoor Herb Friedman eind jaren 80.

Top secret

En dat geheugen is nog uitstekend. De Amerikaan dook na zijn militaire loopbaan de archieven in van de dienst. “Tot eind jaren zeventig stond er top secret op de dossiers”, vertelt de geboren New Yorker. Hij raakte al op jonge leeftijd geïnteresseerd in psy-ops tijdens zijn eerste uitzending in de Korea-oorlog (1951), later gevolgd door Vietnam (1965), Grenada (1983) en Operatie Desert Storm (1991). Operaties die zeker in de VS de geschiedenisboeken hebben gehaald. Wat overigens minder geldt voor Cornflakes, Sauerkraut en Ravioli. “Niet zo vreemd, want heel succesvol waren ze niet. Dat maakt het juist zo leuk om er onderzoek naar te doen.”

De printer van de OSS in Italië, waar de kranten met nepnieuws en de vervalste postzegels werden gedrukt.

‘Ik ben geen filatelist, maar ik heb weleens de eerste prijs op een postzegelbeurs gewonnen’

Nagemaakte postzakken

Friedman duikelde onder meer het originele ‘bevel’ voor de operaties op. “Cornflakes kwam eerst. Het plan was om posttreinen in Duitsland en Oostenrijk te bombarderen en tussen de resten nagemaakte postzakken met geadresseerde brieven met propagandamateriaal te droppen.”

Daarvoor heb je dan wel postzegels nodig. “De platen daarvoor zijn door de OSS in Zwitserland en Italië gemaakt. Er waren zo’n twee miljoen adressen geselecteerd in grote steden. Alleen waren veel inwoners juist naar het platteland gevlucht om aan de nachtelijke bombardementen van de geallieerden te ontkomen. Hele straten bestonden niet eens meer”, aldus de Amerikaanse veteraan. “Toch is er bewijs dat een aantal poststukken hun bestemming wel hebben gehaald.”

Sergeant-majoor Herb Friedman (links voor) tijdens een herdenking bij het monument voor veteranen uit de Vietnamoorlog.

Meer waard

Friedman heeft een groot archief van de OSS-operaties samengesteld. Hij wist een enorme verzameling vervalste en valse postzegels uit de Tweede Wereldoorlog op te sporen. “Ik ben geen filatelist (een postzegelverzamelaar, red.), maar ik heb weleens de eerste prijs op een toonaangevende postzegelbeurs gewonnen”, zegt hij lachend. “Inmiddels zijn de vervalsingen heel gewild bij verzamelaars en veel meer waard dan de originelen”, weet hij uit ervaring.

Maar waarom dan toch die vervalste postzegels? Herb Friedman: “De OSS had voor Operatie Cornflakes duizenden en duizenden postzegels nodig. Het was voor onze spionnen ter plekke een beetje riskant om bij het plaatselijke postkantoor even een paar duizend zegels te gaan halen. Op de OSS-posten in Rome en Zwitserland zijn daarom platen gemaakt voor de vervalsingen.”

Een blok vervalste Duitse postzegels. Ze zijn inmiddels meer waard dan de echte.

Stripverhalen

Het verschil is voor een leek nauwelijks te zien, maar kenners weten dat het gaat om de kartelranden. Herb Friedman weet er alles van. “Maar ook van vervalst geld, dat ook al in de Eerste Wereldoorlog is ingezet. Het briefgeld van de OSS heb ik ook compleet.” Is zijn werk dan nu klaar? “Nee, ik moet wel wat te doen hebben”, roept hij lachend vanaf zijn verblijf in Florida. “Ik ga me nu richten op het verzamelen van stripverhalen vol propaganda. Vooral de Japanners waren daar in de Tweede Wereldoorlog heel bedreven in.”

Voorbeeld van een krant met nepnieuws die de geallieerden lieten verspreiden in Duitsland.

Pasta, zuurkool en onzin

Operatie Cornflakes kreeg een vervolg met Operatie Sauerkraut, ofwel Operatie Zuurkool (kraut was tevens een scheldwoord voor Duitsers). Hierbij was het de bedoeling dat welwillende Duitse krijgsgevangenen met ervaring bij de posterijen zouden meewerken. Ze werden achter de linies van de nazi’s gedropt om nepnieuws te verspreiden over de capitulatie van Duitsland. Ravioli was, zoals wel uit de naam blijkt, gericht op Italië.

Drie vervalste Duitse postzegels, waarvan er wel één heel opzichtig.

Hitlerzegels

Tijdens de Tweede Wereldoorlog waren de rode en de groene ‘Hitlerzegel’ niet de enige postzegels die zijn vervalst. Ook de Duitsers hebben een Britse zegel aangepast met Joodse symbolen. Daarnaast zijn er ook volledig valse en fantasiezegels uitgebracht. “Er is er een met de beeltenis van SS-commandant Heinrich Himmler”, weet Herb Friedman. “Het was de bedoeling dat het volk zou denken dat de Führer was vervangen. De geallieerden hoopten bovendien dat Hitler in woede zou ontsteken en er zo tweespalt kwam in de leiding van de nazi’s.”