Tekst kapitein Jessica Bode
Foto archief Mediacentrum Defensie

Bijna honderd tolken met familie gearriveerd

Er is kritiek op de snelheid waarmee Afghaanse tolken en hun gezinnen worden teruggehaald naar Nederland. Toch wordt alles in werking gesteld om de honderden aanvragen zo snel mogelijk te behandelen. “Maar het kan niet sneller!”

Dossierhouder kolonel Luc Verhoef is duidelijk over de publieke opinie: “Er zijn logische redenen waarom het gaat zoals het gaat. Snelheid is een factor, maar zorgvuldigheid is minstens net zo belangrijk.”

Defensie controleert bijvoorbeeld of een voormalig Afghaanse tolk wel echt deze functie had. Het ministerie van Buitenlandse Zaken begeleidt het proces en onderhoudt de contacten. De Immigratie- en Naturalisatiedienst (IND) doet eveneens controles en geeft toestemming om naar Nederland te komen.

Het is voor Afghaanse tolken en hun gezinnen niet veilig in het thuisland. “Ze worden gezien als één van ons”, vertelt kolonel Verhoef.

Het terughalen van tolken die in de afgelopen twintig jaar met Nederlandse militairen werkten, wordt gedaan door de ministeries van Defensie en Buitenlandse Zaken in samenwerking met de Immigratie- en Naturalisatiedienst (IND). Kolonel Verhoef en z’n team zijn specifiek verantwoordelijk voor de beoordeling of een tolk wel écht tolk was en of hij tijdens de missie voor Nederland heeft gewerkt.

340 aanvragen

In de afgelopen twintig jaar zijn er 273 tolkenpassen verstrekt aan tolken die voor Nederland werkten. Inmiddels zijn er ruim 350 aanvragen gedaan en een kleine honderd tolken zijn met hun familie naar Nederland gehaald. Vanwege het werk wat ze voor Defensie hebben gedaan zijn ze niet langer veilig in het thuisland.

“De Taliban ziet hen als een van ons”, benadrukt kolonel Verhoef. “Daarom worden ze naar Nederland overgebracht om hier asiel aan te vragen. Dat kan overigens al sinds 2014, maar daar werd de eerste jaren weinig gebruik van gemaakt. Daar kwam in 2019 verandering in en de laatste maanden zien we de aantallen verder toenemen.”

Niet allemaal

Het betekent overigens niet dat alle tolken naar ons land willen komen. Velen zijn na het einde van de missie in Uruzgan in 2010 voor andere landen gaan tolken. Die nemen hen nu ook op. Daarnaast willen sommige tolken nog niet weg of hebben zij een voorkeur voor een land waar al familie zit. Belangrijk is wel dat de mogelijkheid blijft bestaan om in Nederland asiel aan te vragen.

Tijdens een patrouille waarbij veel contact is met de lokale bevolking is een tolk aan je zijde onmisbaar.

Bewijsmateriaal

Voor zo’n aanvraag moeten de tolken kunnen bewijzen dat ze voor Nederland hebben gewerkt. Dat kan aan de hand van een werkcertificaat, dat ze na hun inzet hebben gekregen. “Maar soms krijgen we ook alleen een lepel opgestuurd met de initialen 'MvD' (Ministerie van Defensie, red.). Daarmee hopen ze toegang tot ons land te krijgen”, benadrukt voormalig militair Roy Grinwis. Hij ondersteunt kolonel Verhoef met het controleren van de aanvragen.

Hij is ook degene die de puzzeltjes oplost. “Soms voel ik me net een rechercheur. Dan blijf ik extra bewijs vragen, zoals de naam van hun commandant en/of collega’s destijds. Bij welke eenheid ze zaten of welke periode ze hebben gewerkt. Die antwoorden kloppen niet altijd, dan weet je dat een aanvraag vals is.”

De tolk; een waardevolle vriend

Militairen die met tolken in Afghanistan hebben gewerkt zullen beamen dat zo’n tolk niet zomaar iemand is. “We zagen ze als een verlengstuk van de missie. Een belangrijke schakel waarmee je maandenlang intensief samenwerkte. Het werd een goede vriend die je vertrouwde. Het schiep een band. Als je in het missiegebied zat en er werd geschoten, dan keek je eerst naar hoe de tolk reageerde. Bleef hij rustig, dan hoefde jij ook niet zenuwachtig te doen. Ze hebben ons bovendien veel geleerd. Over de cultuur, lokale bevolking.”

Een Nederlandse en Afghaanse militair lopen hand in hand. Wat voor Nederlanders misschien vreemd overkomt, is in Afghanistan de normaalste zaak van de wereld. Het is een teken van vertrouwen, van vriendschap.

Toename valse aanvragen

Wat Defensie parten speelt is de grote toename van het aantal valse aanvragen. “Dit levert extra werk op, want we moeten wél alles beoordelen”, reageert de veteraan. Met name de werkcertificaten worden nagemaakt.

Maar zo’n valse aanvraag kan toch linea recta de prullenbak in? “Nee”, benadrukt Verhoef. “Het kan ook zijn dat een tolk wel degelijk voor Nederland heeft gewerkt, maar het certificaat is kwijtgeraakt tijdens een aanslag. Uit angst vervalst diegene het papier.”

Een toenemend aantal Afghanen claimt ten onrechte tolk te zijn geweest

Daarom gebruikt z’n collega Grinwis bij z'n speurwerk onder meer foto’s die hij maakte tijdens zijn eigen uitzending naar Uruzgan. Ook foto’s van collega’s en Facebook zijn een waardevolle bron. “Social media wordt daar nu net populair. Ik check daarmee bijvoorbeeld of ze digitaal bevriend zijn met andere tolken of Nederlandse collega’s. Ook (oud-)militairen zijn een grote steun. Als ik weet wie met een bepaalde tolk heeft samengewerkt, bel ik diegene op voor de verificatie.”

Soms ogenschijnlijk oninteressante archieffoto’s kunnen voor Roy Grinwis heel waardevol zijn. “Misschien staat er wel een tolk op, waarvan je wil controleren of hij voor ons heeft gewerkt.

Afhankelijk

Ander probleem is dat veel Afghanen claimen tolk te zijn geweest, terwijl ze in werkelijkheid op een bazaar werkten of schoonmaker waren. “Mensen met dit soort functies worden niet overgebracht, maar we moeten de aanvraag wel serieus in behandeling nemen. Dat leidt tot extra uitzoekwerk”, benadrukt Verhoef.

“Al handelen wij de werkzaamheden binnen een week af, dan moeten óók andere instanties zoals de IND nog stappen nemen voordat de procedure is afgerond. En voor de paspoortaanvraag zijn we afhankelijk van Afghaanse autoriteiten. We kunnen tolken zonder papieren niet zomaar met een vliegtuig ophalen. Dat keurt Afghanistan niet goed. Dat zou mensensmokkel zijn."

Islamitische jaartelling

Want als een tolk groen licht krijgt om hierheen te komen, dan eist Afghanistan dat hij en z’n familie geldige reisdocumenten hebben. De volgende hobbel, want die hebben ze niet altijd. Het aanvragen kan alleen in grote steden. Daarheen reizen is momenteel gevaarlijk. Zeker met een heel gezin. “Dus wachten ze op een konvooi van het Afghaanse leger. Logistiek ingewikkeld en tijdrovend”, verduidelijkt Grinwis.

‘Er kan maar zo een fout inzitten, waardoor een wekenlange procedure soms opnieuw moet’

En als het paspoort na weken klaar is, staan er soms fouten in waardoor de hele Afghaanse  procedure soms opnieuw moet. “Dat gebeurt met name bij de geboortedatum”, verklaart Grinwis. “Die datum staat op het geboortecertificaat in de Islamitische jaartelling, maar in Europa geldt een Westerse jaartelling. Dat moet dus ‘vertaald’ en duurt weer even.”

Als tolken met hun gezin groen licht krijgen om naar Nederland te komen, worden ze eerst opgevangen bij de Immigratie- en Naturalisatiedienst in Ter Apel.

Dankbaar

Al met al omschrijven de twee defensiemedewerkers hun taak, die ze er eerst ‘bij’ deden maar inmiddels een fulltime job is, als ingewikkeld. “Maar ook als erg dankbaar”, voegt Grinwis toe.

De procedure die een Afghaanse tolk moet doorlopen is als volgt:

1. Aanvraag
De tolk doet een aanvraag bij de Nederlandse ambassade in Kabul om, al dan niet met gezin, naar Nederland te komen. Hiervoor moet hij verschillende bewijsstukken aanleveren, zoals het werkcertificaat.

2. Controle
Het ministerie van Defensie controleert of de betreffende tolk wel écht voor Nederland heeft gewerkt. De ene keer kan dat snel en eenvoudig in enkele uren, maar soms duurt het langer omdat er geen of slecht bewijsmateriaal is. 

3. Immigratie- en Naturalisatiedienst (IND) 
Mits Defensie een positief advies geeft, onderzoekt de IND de achtergrond van de tolk. Is diegene wel wie hij zegt dat-ie is? En heeft hij sindsdien geen strafbare feiten gepleegd? Indien akkoord volgt de controle op de paspoorten en kan de ambassade de visa aan de tolk en zijn gezin vertrekken. 

4. De reis
Als ook de coronatest negatief is staan alle seinen op groen om de tolk te verwelkomen. Defensie faciliteert de reis. Van de tickets tot het vervoer en de registratie bij de IND in Ter Apel. Daar verblijven ze een aantal weken totdat er een woning wordt toegewezen. Hier neemt de IND het gezin over en start de asielprocedure. De tolk en z’n familie moeten inburgeren en het Nederlanderschap aanvragen.