Tekst Martin Zijlstra
Foto ANP & archief

Grensincident Korea loopt flink uit de hand

Een grensincident in Korea op 19 augustus 1976 krijgt niet veel aandacht, terwijl juist dit voorval bijna een oorlog ontketent. Bijzonder detail, het gaat om een boom. Een populier om precies te zijn.

Alles in paraatheid voor een boom

Sinds 1953 vormt de 38ste breedtegraad de grens tussen Noord- en Zuid-Korea. Een gedemilitariseerde zone van 4 kilometer breed scheidt de beide Korea's. De enige plaats waar de landen af en toe met elkaar praten is Panmunjeom, een dorp in die gedemilitariseerde zone. Hoewel er nu geen mensen meer wonen, was de sfeer er destijds bijna altijd gespannen. De strijdende partijen hielden elkaar goed in de gaten.

Panmunjeon tegenwoordig: een bijzondere plek waar iedereen elkaar nog steeds goed in de gaten houdt. Foto: Amerikaanse strijdkrachten.

Koreageschiedenis

Tijdens de conferentie van Caïro in 1943 bepalen de geallieerden dat Korea, na de overwinning op Japan, een onafhankelijk land mag worden. Maar omdat de Sovjet-Unie net voor de Japanse capitulatie een deel van Korea bezet, ontstaat er in 1945 een complexe situatie. De VS stellen voor om het land definitief in 2 delen te splitsen: het communistische Noord-Korea en het democratische Zuid-Korea. 

De ideologieën van beide Korea’s staan alleen lijnrecht tegenover elkaar, met een oorlog tot gevolg. In 1950 valt Noord-Korea het zuiden binnen. De Verenigde Naties schieten Zuid-Korea te hulp. Er wordt een internationale strijdmacht ingezet waaraan ook Nederland bijdraagt. In 1953 volgt uiteindelijk een staakt-het-vuren.

Populieren niet groot, maar wel in Panmunjeom

Het boomincident

In 1976 constateren de Verenigde Naties in Panmunjeom dat observatiepost 5 en controlepost 3 elkaar 's zomers niet meer kunnen zien door de bladeren van een 30 meter hoge populier. Die zijn normaal gesproken niet zo groot, maar in Panmunjeom wel. Volgens de Amerikaanse kolonel Victor S. Vierra, de VN-commandant ter plekke, is dit niet acceptabel. “We besloten de onderste takken van de boom bij te knippen, zodat de 2 posten elkaar weer zagen.” Een werkploeg van 5 Zuid-Koreaanse soldaten moet de klus klaren. Voor hun veiligheid krijgen ze een escorte mee van 14 Amerikaanse en Koreaanse militairen.

Terwijl ze bezig zijn verschijnen er 15 Noord-Koreanen, onder leiding van luitenant Pak Chul. Hij eist dat ze stoppen met snoeien, omdat de boom is geplant door de Noord-Koreaanse leider Kim-Il-sung, opa van de huidige leider Kim-Jong-un. 

Een Noord-Koreaanse militair gluurt naar het zuiden. Foto: Amerikaanse strijdkrachten.

Noord-Korea: 'Kill the bastards'

De Amerikanen reageren niet. Pak Chul laat nog eens 20 soldaten optrommelen en herhaalt zijn vraag. De Amerikanen keren hem de rug toe, waarop Pak Chul zijn horloge zorgvuldig opbergt en schreeuwt 'Kill the bastards'. Hierop grijpen de Noord-Koreaanse soldaten hun knuppels en bijlen en slaan in op de Amerikanen en Zuid-Koreanen. 2 Amerikaanse officieren bekopen de woeste aanval met de dood, vrijwel alle anderen raken gewond. 

Wraak

Later verklaart kolonel Vierra dat de Amerikanen direct besluiten om de Noord-Koreaanse provocatie niet over hun kant te laten gaan. “Ik werd gebeld door generaal Stillwell, de commandant van alle Amerikaanse eenheden in Korea. Hij somde alle denkbare militaire opties op tot en met het inzetten van kernwapens.” 

Washington wil actie, maar geen nieuwe oorlog

In afwachting van een definitieve reactie verhogen de Amerikanen hun paraatheid naar DEFCON 3, wat betekent dat alle eenheden binnen een kwartier inzetbaar moeten zijn. Het uiteindelijke antwoord aan Noord-Korea blijkt echter veel slimmer. “Ik stelde Stillwell voor om op een subtiele manier wraak te nemen en vertelde 'm dat we de Noord-Koreanen maximaal zouden vernederen door de boom om te hakken. Hij vond het een prachtig idee”, aldus Vierra. 

De boom moet er aan geloven (foto: Wikimedia).

Operation Paul Bunyan

Om de boom veilig te kunnen omzagen zetten de Amerikanen een grote militaire operatie op. Ze noemen 'm Paul Bunyan, naar een stripfiguur van een houthakker. Doel is niet alleen de populier omzagen, maar ook om de Noord-Koreanen een lesje te leren. Het plan wordt goedgekeurd door Washington, als er maar geen nieuwe Korea-oorlog uitbreekt. 

Het Amerikaanse plan ziet er als volgt uit:

Op 21 augustus 1976 gaat de operatie van start bij het krieken van de dag.
 

  1. 23 Amerikaanse en Zuid-Koreaanse vrachtwagens met 16 militairen met kettingzagen en 30 beveiligers rijden richting de boom.
  2. Tegelijkertijd activeert een ander team springladingen onder de brug vlakbij checkpoint 3, en richt een kanon op de hoofdpijler van de brug. Voor het geval de Noord-Koreanen het zuiden willen binnentrekken. 
    • 64 Zuid-Koreaanse special forces, getraind in taekwondo en bewapend met knuppels, zorgen voor beveiliging. Sommigen hebben claymore-mijnen op de man om zichzelf eventueel op te blazen.
  3. Als back-up dient een compagnie infanterie in 20 transporthelikopters, beschermd door 7 gevechtshelikopters. 
  4. De Amerikanen trommelen ook een complete luchtvloot op met B-52 nucleaire bommenwerpers en F-111 en F-4 gevechtsvliegtuigen. Ook Zuid-Koreaanse F-5 en F-86 straaljagers zijn tijdens de actie in de lucht. Vliegkampschip USS Midway patrouilleert met tientallen gevechtsvliegtuigen voor de kust van Korea. In Zuid-Korea en Japan staan nog eens duizenden Amerikaanse militairen klaar. 

Ze kijken zwijgend toe hoe de boom wordt gekortwiekt.

Noord-Koreaanse reactie

Het machtsvertoon leidt zoals verwacht direct tot een Noord-Koreaanse reactie. Zo'n 200 soldaten met machinegeweren nemen hun posities in. Als reactie roept kolonel Vierra de vliegtuigen en helikopters op, die tot dat moment uit zicht zijn, om zichzelf te laten zien. Dat werkt. De Noord-Koreanen kijken zwijgend toe hoe de boom wordt gekortwiekt, het acute probleem is opgelost zonder verdere militaire escalatie. Achteraf weten we dat de regeringen in Moskou en Peking druk op Noord-Korea hebben uitgeoefend om de zaak niet verder uit de hand te laten lopen.

Op de plaats van de boom staat tegenwoordig een monument . Foto: ANP.

Spannend genoeg

Inmiddels zijn we 44 jaar verder. De situatie aan de grens tussen Noord- en Zuid-Korea is in feite nog steeds hetzelfde: over en weer houden de partijen elkaar scherp in de gaten en er komen nog steeds incidenten voor. Maar de kans dat er een oorlog uitbreekt over het snoeien van een boom, lijkt sinds 1976 uitgesloten. Wat dat betreft was het incident toen spannend genoeg.