Tekst Martin Zijlstra
Foto Mediacentrum Defensie
Terugblik: bevrijdingsactie Iran 40 jaar geleden
Op 24 april 1980 stijgen vanaf het Amerikaanse vliegkampschip USS Nimitz in de Indische Oceaan 8 grote helikopters op; het begin van operatie Eagle Claw. De poging om 52 gijzelaars te bevrijden uit de Amerikaanse ambassade in Teheran. Het verhaal van een gedurfde operatie die eindigt in een tragedie. Vandaag precies 40 jaar geleden.
De gijzeling begint op 4 november 1979, als studenten het complex van de Amerikaanse ambassade in Teheran bestormen. De frustraties over de jarenlange onderdrukking van de bevolking en de haat tegen Amerika komen ineens tot uiting. Directe aanleiding is het besluit van president Jimmy Carter om de doodzieke sjah van het land een medische behandeling te bieden in de Verenigde Staten.
‘Militairen er naar toe verplaatsen was een logistieke nachtmerrie’
Militaire inzet
Al een dag later komt in een Amerikaans crisisoverleg het idee van militaire inzet langs. “De nationale veiligheidsadviseur wilde een diplomatieke oplossing, maar vroeg ook om een militair bevrijdingsplan”, zo schrijft luitenant-kolonel William Steele in een proefschrift. Volgens hem zijn de voorwaarden voor zo'n missie bedroevend.
“We hadden geen militaire bases of eenheden in de regio. Militairen er naar toe verplaatsen was een logistieke nachtmerrie. Ook omdat het allemaal in het diepste geheim zou moeten gebeuren.”
Special forces moeten spiksplinternieuwe spullen gebruiken, zoals night vision goggles
Problemen
Wel stuurt Washington 2 vliegkampschepen naar de Indische Oceaan en ondertussen wordt in het grootste geheim een plan bedacht met de nieuwe speciale eenheid Delta Force in de hoofdrol. Het blijkt een lastige klus. Want hoe bevrijd je gijzelaars uit een stad met 4 miljoen vijandige Iraniërs? Bovendien hebben de eenheden die de missie moeten uitvoeren niet eerder samengewerkt. En ze moeten spiksplinternieuwe spullen gebruiken, zoals night vision goggles.
Het plan
De special forces die de gijzelaars gaan bevrijden, moeten eerst met Hercules transportvliegtuigen naar de geheime locatie Desert One worden gevlogen, 500 kilometer ten zuiden van Teheran. Hiervandaan worden ze met de 8 grote marinehelikopters van de Nimitz naar Desert Two gebracht. Deze locatie bevindt zich op 80 kilometer van Teheran, waar de eenheid zich moet verstoppen.
CIA-agenten in Iran zorgen ondertussen voor auto’s, waarmee Delta Force de volgende avond naar de Amerikaanse ambassade rijdt. Een apart klein team gaat naar het Iraanse ministerie van Buitenlandse Zaken, waar ook 3 gijzelaars zitten. Uiteindelijk moet iedereen naar vliegbasis Manzariyeh, waar vliegtuigen klaarstaan om militairen én gijzelaars op te halen.
Tijdens de operatie worden de militairen vanuit de lucht beschermd door meer dan 100 gevechtsvliegtuigen van de 2 vliegkampschepen en de luchtmacht.
Een troepenmacht van 132 militairen moet 2 nachten in Iran verblijven en 50 mensen ophalen
Spannend
Hoewel er een plan is, blijven nog vragen onbeantwoord. Heeft bijvoorbeeld het woestijnzand in Desert One voldoende draagkracht voor de zware Hercules? Luchtmachtmajoor John T. Carney Jr. gaat het eind maart 1980 stiekem op onderzoek met een klein vliegtuig. Hij plaatst landingsverlichting voor de vliegtuigen en neemt grondmonsters mee terug. Daarnaast stuurt de CIA agenten naar Teheran om daar een verkenning uit te voeren.
Operatie Eagle Claw wordt er niet minder spannend door. Het gaat immers om een grote troepenmacht van 132 militairen die 2 nachten in Iran is en ook nog eens 50 mensen moet ophalen.
De échte ramp gebeurt pas na het besluit om de bevrijdingsactie af te blazen
24 april: dag van het debacle
De vlucht van de 6 Herculessen naar Desert One verloopt voorspoedig en na de landing laden de militairen hun uitrusting uit. Maar dan een tegenvaller. Een bus met 44 Iraniërs passeert de landingszone, maar de Amerikanen weten het voertuig te overmeesteren. Later volgen een brandstoftruck en een pick-up. Een Amerikaanse raket zet de truck in lichterlaaie. De chauffeur stapt in de pick-up en ontkomt. Waarschijnlijk een smokkelaar.
De tocht van de heli’s naar Desert One verloopt minder rooskleurig. Na 2 uur knippert een waarschuwingslampje in Bluebeard 6. De vlieger maakt een voorzorgslanding en de bemanning stapt over in Bluebeard 8. Kort daarna worden de toestellen overvallen door een haboob, een enorme stofstorm. De bemanning van Bluebeard 5 krijgt problemen en vliegt terug naar het vliegkampschip in de Indische oceaan.
De 6 overblijvende heli's landen in Desert One, maar daar blijkt dat Bluebeard 2 een hydraulisch probleem heeft en niet verder kan. Er zijn nu minder dan 6 helikopters en vooraf is berekend dat er zeker 6 nodig zijn. Crisisberaad resulteert in het advies om de missie te staken. Wanneer dat 2,5 uur later aan president Carter wordt voorgelegd, stemt hij in.
8 doden
Maar de échte ramp gebeurt pas na het besluit om de bevrijdingsactie af te blazen. Bij het bijtanken raken een helikopter en een Hercules elkaar en ontploffen. 8 bemanningsleden komen om. Alle andere militairen vertrekken ijlings met een van de andere transportvliegtuigen, hun omgekomen maten achterlatend.
De mislukking kost Jimmy Carter z’n herverkiezing
Het mislukken van de actie is een dreun voor ‘Uncle Sam’. Ook voor president Jimmy Carter, want de mislukking kost hem zijn herverkiezing. Op 20 januari 1981, minuten na het aantreden van Ronald Reagan als president, worden de gijzelaars vrijgelaten. De stoffelijke resten van de 8 omgekomen militairen zijn dan al thuis. Ze worden enkele weken na het debacle door Iran aan Zwitserland overgedragen.
Lessen
Het drama in Desert One leidt in 1987 tot de oprichting van het Amerikaanse Special Operations Command. Hiermee wordt de ontwikkeling van doctrines, de aanschaf van materiaal en het oefenen en inzetten van speciale eenheden veel beter op afgestemd. In Nederland zetten we die stap in 2018, met de oprichting van het NL Special Operations Command.
VS versus Iran
Amerika heeft het mislukken van Eagle Claw in 1980 altijd gezien als een nederlaag. Dat bleek 4 januari 2020 opnieuw toen president Donald Trump twitterde dat hij, toen de spanning tussen de VS en Iran hoog opliep, 52 doelen in Iran had aangewezen om aan te vallen. Een duidelijke verwijzing naar het gijzeldrama uit 1979-1980.
