‘Wereldorde op fragiele basis’

5 vragen aan… Clingendael-onderzoeker Jan Rood

De titel van de vorige week gepresenteerde Clingendael Strategische Monitor 2014 voorspelt weinig soeps: ‘Een wankele wereld’. Eindredacteur Jan Rood kan het helaas niet veel positiever brengen. 5 vragen aan de senior onderzoeker van het Instituut Clingendael. ‘De wereld is momenteel een tamelijk onoverzichtelijk geheel.’ 

Wat is de Clingendael Strategische Monitor (CSM) eigenlijk?

“Het is een doorkijk op het mondiale systeem, waarbij we in kaart brengen wat de belangrijkste dreigingen zijn voor de veiligheid van Nederland en Europa. Dat doen we in opdracht van de ministeries van Defensie, Buitenlandse Zaken en Veiligheid en Justitie. Met behulp van de Monitor kunnen ze hun veiligheidsbeleid bepalen.”

De eerste CSM, in 2012, droeg de titel ‘Continuïteit en onzekerheid in een veranderende wereld’. Een jaar later was het ‘Een wereld in onzekerheid’ en boven deze staat ‘Een wankele wereldorde’. Dat klinkt allemaal niet erg optimistisch. Is het zo slecht gesteld met de wereld?

“We hebben inderdaad geen positief verhaal. We zien belangrijke trends: meer rivaliteit tussen landen, spanningen tussen de grote mogendheden en een toename van de interstatelijke conflicten, in aantal en intensiteit. Binnenlandse problemen krijgen steeds meer een regionaal karakter, kijk bijvoorbeeld naar Irak en Syrië.
Eerlijk gezegd is de wereld momenteel een tamelijk onoverzichtelijk geheel. Het goede woord voor de situatie is ‘wankel’. De vraag is nu vooral: zullen de spanningen toenemen? En: hoe groot is de veerkracht van het systeem van internationale samenwerking? Op beide vragen is het antwoord onzeker. Maar de kans dat de wereld de komende jaren met meer conflicten te kampen krijgt is groter dan dat we elkaar weer wat beter gaan vinden.”

De Monitor richt zich ook op vredesoperaties. Zitten we goed in Mali?

“Als er de komende 5 tot 10 jaar nieuwe behoefte ontstaat aan vredesmissies, zal het vooral juist in de Afrikaanse regio zijn, in missies zoals in Mali. Het multidimensionale karakter van VN-missies, met een langdurig commitment en brede inzet van militaire maar ook diplomatieke en andere instrumenten past in die regio. De landsgrenzen zijn er poreus en nationale conflicten krijgen zo al snel een internationale dynamiek. Zolang er niet in het hoogste geweldsspectrum opgetreden hoeft te worden, zijn organisaties als de EU en VN daar dan ook geschikter voor dan de NAVO.”

Dus de wereldorde versplintert, het westen verliest zijn dominante rol en wat we er voor terugkrijgen is nog onduidelijk. Bewaakt Defensie de juiste 'grenzen'?

“Ons advies is dat Nederland zich blijft richten op internationale samenwerking, maar zelf een actief buitenlandbeleid voert en investeert in de instrumenten daarvoor. Dus zeker ook in Defensiecapaciteiten. De wereldorde, zoals we die gewend zijn, maakt plaats voor een andere type, met meer spelers, andere spelers en minder duidelijke spelregels. Niet-statelijke actoren krijgen ook steeds meer te zeggen. En denk dan niet alleen aan Al Qaida, maar ook aan Shell, cyber en internet. We zitten onmiskenbaar in een overgangsfase. Het is niet altijd duidelijk welk type dreigingen daar in de toekomst voor Nederland bij horen en wat de rol voor Defensie dus is. De oude territoriale taak is al jaren minder cruciaal. Wat wel zeker is, is dat de cyberbedreigingen steeds zwaarder worden en dat we ons daar op moeten inrichten.”

En dan nog het goede nieuws?

“Het is vervelend, maar er is weinig reden tot optimisme. De economische situatie in Europa is wel goed nieuws. Het economisch herstel van de crisis maakt de Euro-gemeenschap momenteel minder wankel. Daar staat tegenover dat het draagvlak voor de Europese eenheid op dit moment zwak is. Het is een wankele eenheid.
Vooralsnog is het goede nieuws ook dat als het er echt op aan komt, zoals in de Oekraïne-crisis, partijen de kanalen tot dialoog wel open houden. Dat kan morgen allemaal anders zijn, maar de basis tot samenwerking is er nog altijd. We praten nog steeds met elkaar. Maar het is een fragiele basis.”