Tekst kapitein Henny de Boer
Foto SM Aaron Zwaal en video adjudant Eva Klijn en sergeant-majoor Ruud Mol
‘Data verzameld voor toekomstige integratie’
Na een uitgebreide voorbereiding was het op 11 maart dan eindelijk zover: voor het eerst is vanaf een Nederlands marineschip een Tomahawk gelanceerd. Een mijlpaal. Testcoördinator Joris van het Commando Materieel en IT (COMMIT) blikt terug op de succesvolle testlancering van het kruisvluchtwapen voor de Amerikaanse oostkust. “Ik vond het erg spannend. Veel ogen waren hierop gericht.”
Behalve een goede voorbereiding heb je ook een beetje geluk nodig, weet Joris. En dat hadden ze op 11 maart. Alle benodigde eenheden waren op tijd aanwezig, de communicatie werkte en de weersomstandigheden vielen binnen de testlimieten. Dus de testlancering op het luchtverdedigings- en commandofregat (LCF) Zr.Ms. De Ruyter kon meteen op de eerst mogelijke dag plaatsvinden, met minimale vertraging.
Technisch gezien was de proeflancering van het strategische langeafstandswapen niet eens super complex, analyseert de ervaren technicus van de Directie Projecten. Het ingewikkelde zat hem vooral in het samenbrengen van alle betrokken partijen: COMMIT, CZSK, Defensie Materiële Instandhouding (DMI) en de Amerikaanse marine. “Het grote aantal spelers coördineren en samenbrengen, dát was de grootste uitdaging.”
Deep Strike Maritime
Joris maakt deel uit van het projectteam Deep Strike Maritime, waarin Defensie het Tomahawk kruisvluchtwapen aanschaft en integreert op diverse platforms van de marine, waaronder het luchtverdedigings- en commandofregat (LCF). Hij is als technisch teamleider verantwoordelijk voor het laten uitwerken van alle technische oplossingen.
Moment suprême
Op het moment suprême kwam alles samen. Naar verwachting overigens. “Technisch was ik ervan overtuigd dat het goed zou gaan”, licht testcoördinator Joris toe. Het schip was een aantal weken van te voren aangekomen in de Verenigde Staten om de testapparatuur te installeren en te controleren of de hele keten werkte. “Daardoor wisten we een paar dagen van tevoren al dat alles naar behoren zou functioneren. Maar het aftellen naar het moment zelf, is toch altijd spannend. Toen het wapen om 12.30 uur lokale tijd dan ook daadwerkelijk de lucht in ging, had ik wel even kippenvel.”
F-18-gevechtsvliegtuigen
De uitvoering van de test stond onder leiding van de Amerikaanse marine. De Amerikanen hebben naast de ondersteuning op en rond het schip onder meer een aantal vliegtuigen ter beschikking gesteld om het hele oefengebied te vrijwaren van niet-deelnemers. Daarnaast vlogen twee F-18-gevechtsvliegtuigen met de Tomahawk missile mee om eventueel in te grijpen.
Testdoel
Het wapen heeft een bereik van meer dan 1.500 kilometer, maar voor de test is niet het maximale bereik gevlogen. “Het wapen heeft een vooraf geplande route door het gereserveerde testgebied gevlogen. Na een vlucht van ongeveer drie kwartier is het wapen ingeslagen op het doel”, vertelt de testcoördinator. Het oefendoel was een locatie met zeecontainers op het Amerikaanse vasteland. Het effect van de inslag was relatief klein, want de explosieve lading was vervangen door apparatuur die nodig was voor de test.
Data
Tijdens de voorbereiding op de test zijn veel data verzameld om de toekomstige integratie op het fregat mogelijk te maken. “Dankzij deze uitvoerige proef hebben we veel lessons learned verzameld”, blikt Joris tevreden terug. Qua techniek betreft dat met name de interface – de koppeling tussen de Tomahawk en de systemen van het schip. Maar ook qua operatie. “Voor de bemanning is dit een heel ander wapen dan normaal. De inzet van dit strategische wapen wordt niet zoals gebruikelijk van A tot Z bepaald door de commandant van het schip, maar vanuit een operatiecentrum (vanaf de wal) gepland en gecoördineerd. De bemanning heeft dan een heel andere rol dan tijdens de inzet van andere wapens. Dat vereist een andere mindset van de bemanning.”
Afschrikking
Het bereik van de voluit geheten BGM-109 Tomahawk Land Attack Missile (TLAM) is vele malen groter dan dat van het huidige wapenarsenaal van het fregat. Het kruisvluchtwapen is geschikt om vanaf zee doelen op het land uit te schakelen, zoals commandocentra, radarposten of munitiedepots. Joris: “Daarmee creëren we voor de Koninklijke Marine de capaciteit om effecten op strategisch niveau te kunnen bereiken. Door het grote bereik kan het fregat verder – en dus op veiliger afstand – van de doelen blijven. Hiermee veroorzaak je een afschrikwekkend effect. Potentiële tegenstanders weten dat je diep achter hun linies belangrijke landdoelen kunt uitschakelen.”
Lanceerinrichting
Het luchtverdedigings- en commandofregat Zr.Ms. De Ruyter beschikt over een Mark 41 vertical launch system, een lanceerinrichting waar de huidige standaard munitiebelading van de SM-2 (Standard Missile 2) en de Evolved Sea Sparrow Missile (ESSM) met name gericht is tegen luchtdoelen. Diezelfde lanceerinrichting is ook geschikt voor het Tomahawk-kruisvluchtwapen. “De Tomahawk is iets langer, dus om het te laten passen moest een bestaande adapter, die normaal gesproken altijd in de launcher zit voor de SM-2 en ESSM, eruit. Ook moesten er een aantal hardware- en software-modificaties aan de lanceerinrichting worden uitgevoerd.”
Mix van wapens
Het lanceersysteem beschikt over enkele tientallen lanceercellen, die een combinatie van wapens kunnen afvuren. Voor welke mix wordt gekozen, verschilt natuurlijk per operatie. “Je vuurt in principe nooit slechts één exemplaar af per keer”, legt Joris uit. “Je schiet de missiles altijd in een salvo weg als onderdeel van een gecoördineerde strike waar ook andere eenheden aan deelnemen. Dat kunnen andere schepen zijn, maar ook vliegtuigen. Inzet van TLAM zal altijd in een joint setting gebeuren.”
Koppelingen
Om over de daadwerkelijke capaciteit te beschikken in 2028 moet er nog veel gebeuren, vertelt de technisch teamleider over de planning. “Uiteindelijk willen we het wapen kunnen inzetten in coalitieverband. Dat betekent dat je koppelingen moet creëren met bestaande netwerken die uitgebreid getest en gecertificeerd moeten worden. Daarnaast gebeurt de planning van het wapen bij het Joint Target Support Center op vliegbasis Volkel. Daarmee zal een verbinding gerealiseerd moeten worden. Verder moet de apparatuur die straks aan boord komt netjes worden geïnstalleerd en weggewerkt. Ook moet het geïntegreerd worden met het commandosysteem van het schip. Met die zaken zijn we momenteel bezig.”
Raytheon
De wapens van de Amerikaanse fabrikant Raytheon koopt Nederland bij de Amerikaanse overheid. “Momenteel zijn we bezig met het afsluiten van zogeheten Foreign Military Sales-case. Dat is een contract met de Amerikaanse overheid waarin we dit wapensysteem aanschaffen. We zitten nu in het voortraject en hopen dat eind dit jaar af te kunnen sluiten”, aldus Joris. Uiteindelijk is zoals gezegd het doel om in 2028 deze capaciteit op onze schepen in te voeren.
Recordtijd
Uiteindelijk zat er slechts twee jaar tussen het uitspreken van de ambitie door de marine om de Tomahawk te kopen en de testlancering. Volgens Joris is dat heel snel voor dit type testen. “Binnen twee jaar daadwerkelijk een lancering uitvoeren, is echt een recordtempo voor dit soort testen. Maar we zijn gewoon begonnen en gaandeweg kwamen we oplossingen tegen. Soms verrassende, soms minder verrassende. Maar de US Navy en onze eigen marine, met name de Directie Materiële Instandhouding, hebben ons echt geholpen met het uitwerken van technische oplossingen om dit mogelijk te maken. Met deze snelle uitvoering tonen we ook aan, en dat was een van de nevendoelen van de test, dat wij serieus bezig zijn met het opbouwen van nieuwe capaciteiten en het verhogen van de slagkracht. En dat we dit ook echt snel kunnen.”
Slagkracht
COMMIT-technicus Joris was al in 2020 begonnen met een haalbaarheidsonderzoek voor de integratie van dit wapen. Destijds leek de daadwerkelijke aanschaf nog niet reëel, en dacht hij: ‘mooi voor mijn kennisopbouw’. Maar in 2022 met de volledige invasie van Oekraïne zag de wereld er ineens anders uit. Joris: “Binnen ‘no time’ stond de aanschaf van deze capaciteit in de Defensienota en moesten we heel serieus aan de bak.” Deze capaciteit draagt fors bij aan het vergroten van de slagkracht van de Koninklijke Marine en Nederland als geheel. “Het is mooi om daar een kleine bijdrage aan te kunnen leveren.”
Internationaal
De Tomahawk is in de jaren tachtig ontwikkeld en continu verbeterd. Het wapen is nu in gebruik bij de Amerikanen, de Britten en de Australiërs. Nederland is slechts het vierde land dat een Tomahawk heeft gelanceerd. Daarnaast heeft Japan plannen om het wapen te introduceren. De gebruikersgroep is nu nog vrij klein, maar inmiddels hebben meer landen interesse getoond in het langeafstandswapen.
Team effort
Joris benadrukt dat de geslaagde testlancering een team effort is geweest. “Iedereen heeft een cruciale bijdrage geleverd om dit te laten lukken.” Ook de marine kijkt met volle tevredenheid op de testlancering terug, vertelt kapitein-ter-Zee Klaasjan Schipper, Groepscommandant Grote Boven Watereenheden van de marine. “Ik ben trots op de succesvol uitgevoerde TLAM-lancering aan boord van Zr.Ms. De Ruyter. Dit is een belangrijke eerste stap om strategische slagkracht te integreren binnen de Koninklijke Marine. Dit succes is in belangrijke mate te danken aan de effectieve samenwerking tussen de diverse betrokken partijen.”
