Tekst kapitein Arthur van Beveren
Foto John van Helvert
Onderhoud, reparatie, normering en beproeving bij Techniekgroep Defensie Speciale Producten
‘Enorme hoeveelheid kennis over grote verscheidenheid aan optische middelen’
Van simpele verrekijkers tot geavanceerde multifunctionele richtmiddelen met ingebouwd warmtebeeld, GPS en beeldopname mogelijkheden. De militair in het veld, op zee en in de lucht moet compleet kunnen vertrouwen op de precisie van deze hulpmiddelen. Medewerkers van de Techniekgroep Defensie Speciale Producten in Den Helder zorgen voor de instandhouding van deze apparatuur. En met de kennis van elektro-optische systemen wordt COMMIT ondersteund bij de aanschaf van nieuw materieel. Want wat Defensie koopt moet aan strenge eisen voldoen.
Den Helder, dat klinkt als een locatie van de marine en dat is ook zo. Na tientallen jaren van reorganisaties is alle kennis over optische middelen nu verzameld bij de Techniekgroep Defensie Speciale Producten (DSP), onderdeel van de afdeling Maritieme Techniek van de Directie Materiële Instandhouding. De optiek-afdelingen van DSP bestaan uit diverse Productgroepen en een gespecialiseerde engineeringgroep. Op de werkbanken van de Productgroepen Verminderd Zicht en Waarneming, liggen optische instrumenten en apparatuur van alle krijgsmachtdelen, waarbij de landmacht met zijn vele wapensystemen ‘hofleverancier’ is.
Veel kennis
Bij de circa zestig medewerkers bestaat een enorme hoeveelheid kennis over de grote verscheidenheid aan optische middelen. Denk aan grote en complexe voertuiggebonden optronische systemen van de Boxer en CV90 tot klein kaliber wapen-gebonden systemen zoals lasermodules, telescopen, nachtzichtapparatuur en richtkijkers. Geavanceerde kijkers als de Vector, Moskito en Recon combineren meerdere technieken als infrarood, video, GPS en laser in één apparaat. Ook met de optische systemen die vliegers in heli’s of de F-35 gebruiken, of die zich aan boord van schepen bevinden, weet men hier raad. Bij de meeste systemen is het technisch personeel in staat om een gehele demontage en montage uit te voeren. Daarbij wordt de afweging gemaakt in hoeverre een reparatie rendabel of toegelaten is, of uitbesteding naar de fabrikant noodzakelijk is.
‘Alles wat ik hier zag staan was interessant’
Moskito-specialist Jan-Pieter
Jan-Pieter heeft een heel brede interesse voor techniek en alles wat daarmee te maken heeft. “Alles wat ik hier zag staan aan apparatuur was dus interessant”, vertelt hij over de eerste kennismaking met de productgroep Waarneming, waar dagzichtkijkers terecht komen voor controle en reparatie. Inmiddels is hij ruim vijf jaar verder en specialist op de Moskito TI, een multifunctionele kijker voor onder andere de Forward Observers van het Korps Mariniers en de landmacht. Verder werkt hij aan veel andere producten van het Zwitserse Vectronix (onderdeel van Safran) zoals de oudere Vector, de JIM Compact en STERNA.
“Inmiddels trainen wij onze eigen mensen op het onderhoud van de Moskito TI. Het kost zeker vier maanden om iemand volledig in te werken op een systeem als dit. Er zit een laserafstandsmeter in, GPS, een digitaal kompas en een warmtebeeldcamera met low light chip. Je kan er foto's mee maken, filmen en streamen. Een best geavanceerd apparaat dat heel weinig weegt. Alles in één, dat maakt het interessant.
Het is echt heel fijnmechanisch, dus alles wat je doet heeft grote gevolgen. Storing zoeken in het systeem, dat blijft de kunst. Je krijgt regelmatig kijkers binnen die niets meer doen. Het is dan heel verhelderend om met de eindgebruiker te praten en te zien hoe hij de kijker doorgaans gebruikt. Die jongens zitten soms in omstandigheden dat ze snel weg moeten zijn. Dan kan de kijker klappen krijgen. Voor ons als techneuten is dat moeilijk om aan te zien, maar vanuit de kant van de militair zeer begrijpelijk. En door te zien hoe zij de kijker gebruiken krijg ik nog meer inzicht in het apparaat en mogelijke storingen.”
Jan-Pieter schuift ook samen met de engineers aan bij materieelprojecten van COMMIT zoals een nieuwe richtkijker voor de HK 417. Want heel veel van wat Defensie aankoopt aan optische middelen gaat eerst langs Den Helder. “De laboratoriumtesten van de richtkijker hebben we hier op de afdeling uitgevoerd. We volgden cursussen en ondersteunden bij andere beproevingen. Zo hebben we een paar dagen op de schietbaan gestaan met de gebruikers. Dat maakt het werk divers.”
Advies bij aankoop
DSP is niet alleen betrokken bij het onderhoud van optische middelen maar ook bij aankooptrajecten wordt de expertise aangewend. De engineers van de gespecialiseerde groep Engineering Optronica ondersteunen COMMIT op het gebied van marktverkenning, instandhoudingsadvies, het opstellen van technische eisen voor verwervingstrajecten, beproevingen en modificaties. Want wat producenten aan specificaties aanleveren blijkt in de praktijk niet altijd te kloppen. Daarnaast voeren engineers op verzoek specifieke metingen en onderzoeken uit voor andere defensie-organisaties en andere ministeries.
Deskundige expertise bij Joint Fires-project
Projectmanager Danny van COMMIT werkte binnen het project Joint Fires nauw samen met de engineers van optronica bij de aanschaf van een scala aan optronische middelen als de STERNA, JIM Compact, Moskito, de Laser Target Designator en de SWIR Pocket Scope. “De afdeling optronica is een belangrijke schakel in de keten en levert deskundige expertise. Ze ondersteunen bij het opstellen van eisen ter voorbereiding van de verwerving, leveren een bijdrage bij de inkomende inspectie van nieuwe spullen door te valideren of de geleverde zaken door de leverancier conform de eisen zijn. Tot slot wordt het onderhoud bij de leverancier tijdens de exploitatiefase via Defensie Speciale Producten geregeld.”
‘Zo’n heel systeem kennen is echt tof’
Warmtebeeld-specialist Thijs
Na een MBO-opleiding middenkader engineering met een extra lesdag van de marine over elektronica, radiotechniek en regeltechniek, kwam Thijs via enkele omwegen binnen de DMI terecht bij de Productgroep Verminderd Zicht. “De techniek die je hier vindt vond ik heel vet. Je kent nachtzicht wel uit games en in de jacht kom je het nog wel eens tegen, maar verder is het best unieke techniek waar je in de burgermaatschappij niet snel mee werkt.”
“Ik begon op het warmtebeeldsysteem van de CV90 maar omdat dat systeem vernieuwd werd ben ik over gegaan op de Gatekeeper. Dat is een sensor bestaande uit drie camera’s en warmtebeeldunits. Vier van die Gatekeepers op de mast van een marineschip geven samen een 360 graden beeld van de omgeving van het schip. Het is complexe techniek en bij het onderhoud ervan moet je heel secuur te werk gaan. Werk op componentniveau wordt uitbesteed aan de leverancier Thales maar de montage ervan doen wij zelf, net als het justeren. Het warmtebeeld wordt daarbij in lijn gebracht met het dagzichtbeeld, door de Gatekeeper te richten op een referentiebord waar opwarmbare draden op zitten, die de warmtebeeldcamera’s oppikken.”
“Zo’n heel systeem kennen is echt tof. Het afstellen van de lenzen en het elektronische gedeelte. Het gaat helemaal uit elkaar en moet daarna weer werken. Daarom testen we het uitgebreid en simuleren bijvoorbeeld de klappen van golfslag op een schip. Verder hebben we ruimtes waar we apparatuur kunnen opwarmen of extreem kunnen afkoelen. Soms ben je drie weken bezig met een systeem. En dat doen we niet alleen hier maar ook op locatie. We zijn soms in Duitsland voor testen, of gaan jaarlijks naar de Cariben om de systemen daar te controleren en keuren.”
Testen en normeren
De engineers zijn ook belast met het uitwerken van onder meer technische handleidingen, detaillijsten, testprotocollen, testapparatuur en reservedelen. Want wil je een richtkijker correct justeren, dan mag de basis waarmee je de kijker vergelijkt geen afwijkingen vertonen. Ook op het gebied van infraroodsignaturen (hoe objecten of personen warmte uitstralen, red.) en laserveiligheid zijn de optronica-engineers en adviseurs het aanspreekpunt voor de defensieorganisatie. Voor dit laatste is het Joint Kenniscentrum Laser opgericht. Lasers in gebruik bij de krijgsmacht moeten voldoen aan bepaalde regelgeving en de adviseurs berekenen daarvan bijvoorbeeld de gevaarsafstanden voor personeel. De engineeringgroep voert verder kalibratiewerkzaamheden uit op optische meetinstrumenten voor heel Defensie.
‘Nachtzicht-techniek fascineert mateloos’
Nachtzicht-specialist Tim
Met het licht van de maan en sterren een zichtbaar beeld door de kijker krijgen. De nachtzicht-techniek fascineert Tim mateloos. Net als Thijs volgde hij een mbo-opleiding engineering en kon na zijn stage bij DMI door als vaste medewerker. “Je zit niet alleen hier maar gaat door heel het land en soms naar het buitenland. Dat spreekt me erg aan”, vertelt Tim naast een bak met defecte nachtkijkers voor op de helm. “Het licht in zo’n kijker wordt wel 10.000 keer versterkt. Het bekende groene beeld komt door de fosforlaag. Die heb je in meerdere kleuren maar groen is het prettigst voor de ogen.”
Wat er vaak kapot aan gaat? “De behuizing is van plastic en die aansluiting met de stalen mount op de helm breekt nog wel eens. Wat je ook tegenkomt is laserschade. Als je met een richtlaser in een nachtkijker schijnt is dat licht zo intens dat het de beeldbuis inbrandt. Ze zijn juist gemaakt om met minimaal licht te werken. Zoiets gebeurt ook als je overdag de beschermkap eraf haalt. We hebben er eens een binnengekregen die de hele nacht open op een nachtkastje had gelegen. Het beeld van de kamer was ingebrand in de kijker. Ze onthouden alles!”
“We hebben ook kijkers van vliegers van de luchtmacht, de politiehelikopters en de traumahelikopters van de ANWB in onderhoud. Elke 180 dagen krijgen die een soort APK. Daarvoor gaan we het land in, langs de vliegvelden.” Nachtkijkers zijn er in verschillende groottes, hoe groter de diameter van het glas hoe groter de lichtopbrengst. Hoe groter, hoe meer onderdelen ook. “Soms wel honderden”, aldus Tim. “Heel veel elektronica en veertjes, dat kan priegelwerk zijn. Maar door veel ervaring op te bouwen leer je ze snel kennen. We krijgen ook cursussen van de fabrikant. Ze checken elk jaar of je het nog onder de knie hebt. Alleen dan mag je het onderhoud blijven uitvoeren.”
Productgroep Waarneming
De Productgroep Waarneming is verantwoordelijk voor de instandhouding van telescopen voor snipergeweren, onderzeebootperiscopen, richtmiddelen voor het Long Range Anti Tank wapen SPIKE, het Short Range Anti Tank wapen Panzerfaust-3 met zowel het standaard richtmiddel als de meer geavanceerde DYNARANGE en overige observatiekijkers, (snelricht)-vizieren en lasersystemen. Deze systemen worden voor Defensie onderhouden en gedeeltelijk voor NATO-partners en andere departementen.
Productgroep Verminderd Zicht
De Productgroep Verminderd zicht is verantwoordelijk voor de instandhouding van (wapensysteemgebonden) warmtebeeld -en helderheidsversterkende instrumenten en gekoppelde randapparatuur voor Defensie en gedeeltelijk voor NATO-partners en overige departementen. Binnen deze Productgroep wordt onderhoud gegeven aan elektronische waarnemingssystemen die gebruik maken van de thermische infrarood techniek en dagzichtsensoren. Hiervoor beschikt de afdeling over diverse specialistische meet- en testapparatuur zoals een MRTD- en MTF-meetopstelling, collimatoren en een vibratiebank. Voor de helderheidsversterkende instrumenten, zijn er speciale donkere ruimtes met verschillende helderheidsversterker-collimatoren en testkasten (Hoffman-box) voor meet- en justeerwerkzaamheden.
