Flypast: ceremoniële omlijsting vol uitdagingen
Net als vorige week tijdens Sail wordt de Dutch Grand Prix in de Formule 1 dit weekend opgeluisterd met een flypast. Zo’n tien a vijftien keer per jaar verzorgen helikopters of vliegtuigen van de Koninklijke Luchtmacht zo’n eerbetoon bij een ceremonie of als omlijsting bij een evenement. Daar komt nogal wat bij kijken; van planning en communicatie tot een intensieve samenwerking tussen diverse partijen. Hoofd van het Bureau Air Display Freek Bouwhuis is een spin in dit web.
Tekst: Michael Simon | Foto’s: Koninklijke Luchtmacht
Om meteen duidelijk te maken: Freek Bouwhuis spreekt over ‘flypast’. Een andere veel gebruikte term is ‘flyby’. “In principe wordt daar hetzelfde mee bedoeld”, zegt hij daarover. “Namelijk een ceremoniële vlucht of publieksgroet ter ere van een speciale gelegenheid of gebeurtenis. Het is maar net wie je het vraagt of in welk land je bent. Ik spreek in ieder geval altijd over flypast.” Bouwhuis is oud-militair en –luchtverkeersleider en in z’n vrije tijd vlieger. Tegenwoordig is hij als burgermedewerker display director bij het Bureau Air Display van de luchtmacht. In die hoedanigheid is hij onder meer mede-eindverantwoordelijk voor de flypasts.
Vaste flypasts
In verschillende vormen, maten en uitvoeringen zijn er zo’n tien tot vijftien flypasts per jaar. Dat kan zijn bij civiele evenementen. Maar er zijn jaarlijks ook flypasts die vast in de agenda van het Bureau Air Display staan, vaak als eerbetoon bij herdenkingen. Zo wordt er altijd gevlogen tijdens de herdenkingen op 4 en 5 mei, tijdens de Indië-herdenking, Memorial Day Margraten, de Nationale Veteranendag en de verjaardag van de luchtmacht.
Flypasts hoeven lang niet altijd evenementen te zijn met een militair tintje. Kijk maar naar de ceremoniële groet bij Sail Amsterdam en de Zwarte Cross, maar ook de eerstvolgende: de Formule 1-Grand Prix in Zandvoort. “In principe kan iedere organisatie een aanvraag indienen.”
‘In principe kan iedere organisatie een aanvraag indienen’
Flypast aanvragen
“Je moet een schrijven richten aan de commandant Lucht- en Ruimte Strijdkrachten, waarin je uitlegt wie je bent, wat je organiseert en waarom je een flypast wil”, legt Bouwhuis uit. “Dat verzoek komt via een omweggetje op mijn bureau, waarna ik kijk of het voor het evenement passend is en de omgeving geschikt is. Maar ook of het van publiek belang is en of het toegevoegde waarde heeft voor de luchtmacht en Defensie.”
‘Flypasts worden zoveel mogelijk gecombineerd met een oefening om extra belasting te voorkomen’
Last but not least wordt gekeken naar de beschikbare capaciteit. “Onze hoofdtaak is het beschermen van het Nederlandse luchtruim en de uitvoering van missies en oefeningen in het buitenland. Dus het is altijd eerst de vraag: 'hebben we voldoende mensen en materieel om aan het verzoek te voldoen en past het in het oefenprogramma?'” Flypasts worden zoveel mogelijk gecombineerd met een oefening om extra belasting op de te vliegen uren en het milieu te voorkomen. “Het is -zeker bij F-35’s- kostbaar om puur en alleen voor een flypast die kisten de lucht in te sturen, idealiter combineren we het”, zegt Bouwhuis. “Maar een vliegend eerbetoon brengen doe je niet zomaar even.”
Samenwerking
Bouwhuis is als hoofd van het Bureau Air Display verantwoordelijk voor onder meer de flypasts. Maar hij doet dit uiteraard niet alleen. “Aan het begin van elk jaar kijk ik, samen met m’n rechterhand, Sue-Ann Wong Chung, naar de binnengekomen verzoeken. Vervolgens overleggen we met de squadrons, de planners en het hoofd van NASOC, het National Air and Space Operations Center. Daarna maken we een jaarkalender en aan de hand daarvan zetten we alles uit en brengen de juiste mensen bij elkaar.”
Historisch erfgoed
Het Bureau Air Display is ook verantwoordelijk voor de Koninklijke Luchtmacht Historische vlucht. Zij behouden, beheren en tonen ‘s lands grootste collectie historische militaire vliegtuigen, met onder meer iconische kisten als de Spitfire, de Harvard en de B-25 Mitchell.
Bouwhuis: “Het is een ontzettend mooie collectie vliegend erfgoed, waarmee we jaarlijks meerdere eerbewijzen brengen bij diverse herdenkingen en ceremonies. Het geeft altijd kippenvel als ze overvliegen, zowel op de grond als vanuit de lucht.”
Elke flypast is anders. Het aantal vliegtuigen, het aantal helikopters, de momenten waarop gevlogen wordt, hoé gevlogen wordt. Het is -mede- aan Freek Bouwhuis om dat in goede banen te leiden en de juiste instanties samen te laten werken. “Ik sta meestal op de grond in contact met de mission commander of de flight lead. Zij zijn verantwoordelijk voor de hele planning en de communicatie van de vliegers onderling. En met mij op de grond voor de timing en onvoorziene bijzonderheden.”
Bouwhuis neemt de afgelopen Sail Amsterdam als voorbeeld. “Toen kozen we ervoor om vier F-35's en drie NH90-maritieme gevechtshelikopters in te zetten. Die vliegen natuurlijk niet op dezelfde snelheid, dus is het van belang om het zo te plannen dat ze gelijktijdig over komen. Daarvoor is een gestroomlijnde samenwerking essentieel. Stel dat er iets was gebeurd op de grond, een ongeluk bijvoorbeeld, dan moeten zij in de lucht weten dat ze uit moeten wijken en niet komen overvliegen.”
‘Gestroomlijnde samenwerking is essentieel’
Memorabele flypast
Bouwhuis doet dit werk ruim dertig jaar. Air displays, shows en flypasts zitten inmiddels in zijn DNA. Maar als hem gevraagd wordt welke hem het meest is bijgebleven, twijfelt hij wat langer. “Dan kies ik die bij de kroning van Willem-Alexander tot koning. Wij stonden bij de regie en alles was natuurlijk tot op de seconde gepland, ook de flypast. Ineens week de koning van het protocol af, door van z’n boot te stappen en naar Armin van Buren te lopen. Zo’n ogenschijnlijk kleine verschuiving in de tijdsplanning heeft impact op de precieze timing van de flypast.”
De vliegtuigen waren al onderweg. Bouwhuis lacht. “Ik moest in een split second beslissen. Dat vond ik wel een dingetje. De extra gevlogen ronde voorafgaand aan deze flypast met tien F-16’s zorgde er uiteindelijk voor dat de kisten precies zoals gepland overvlogen op het moment dat de koning naast toenmalig premier Rutte stond. Dat was een mooi moment.”
