04

Dit artikel hoort bij: Defensiekrant 24

Terugkijker

1963 Download afbeelding (2,7 MB)

Het is weer tijd voor een blik op de kalender. In de rubriek 'Terugkijker' richten we het vizier om de week op een gebeurtenis uit het verleden. Van militair-historische aard en gebeurtenissen waarbij Defensie betrokken was, maar ook situaties die invloed hebben gehad op de hele wereld.

Om hiermee het ‘o ja’-gevoel op te roepen, maar ook omdat we in deze jachtige tijd gebeurtenissen vaak zo snel vergeten of het ons niet meer exact herinneren. In deze aflevering gaan we terug naar 20 juni 1963 toen de zogenoemde hotline tussen de VS en Rusland tot stand kwam. Toevallig of niet: 20 juni is sowieso een belangrijke dag in de telecommunicatie. Nog eens 86 jaar eerder, in 1877, richt Alexander Graham Bell op deze dag de eerste commerciële telefoondienst op in Hamilton (Canada).

Tekst: Evert Brouwer | Foto’s: Diversen

Een spionagefoto van Port Casilda, Cuba. Een Russisch schip brengt raketten op het eiland: het begin van de Cuba Crisis en de aanleiding voor het aanleggen van een hotline. Op de foto is de schaduw van de McDonell RF-101 ‘Voodoo’ duidelijk te zien.
Een spionagefoto van Port Casilda, Cuba. Een Russisch schip brengt raketten op het eiland: het begin van de Cuba Crisis en de aanleiding voor het aanleggen van een hotline. Op de foto is de schaduw van de McDonell RF-101 ‘Voodoo’ duidelijk te zien. (Archief US Central Command Air Forces Public Affairs)

Gebrekkige communicatie leidt bijna tot een atoomoorlog

Cubacrisis

Officieel heet de overeenkomst die leidt tot de hotline het Memorandum of Understanding Regarding the Establishment of a Direct Communications Link. Die is dus vandaag 62 jaar geleden door beide landen ondertekend in Genève. Dit formele startsein voor de beroemde directe verbinding tussen Washington en Moskou is bedoeld om in tijden van crisis veilige communicatie tussen leiders van de nucleaire grootmachten mogelijk te maken. De aanleiding is de Cubacrisis van 1962, waarbij gebrekkige en trage communicatie enkele malen bijna tot een atoomoorlog leidt.

Twee militairen lezen een telexbericht op van de hotline.
De telex van de hotline werd dagelijks getest.

Pangram

De hotline is op 30 augustus 1963 operationeel. Het eerste testbericht vanuit Washington naar Moskou was ‘The quick brown fox jumped over the lazy dog's back 1234567890’. In dat zinnetje, een pangram genaamd, zitten alle letters van het alfabet en tot slot alle cijfers. Je wilt immers wel weten of alles goed aankomt aan de andere kant.

De 36e president van Amerika, Lynden B. Johnson, rechts op de foto, is waarschijnlijk de eerste die gebruik heeft gemaakt van de hotline.
De 36e president van Amerika, Lynden B. Johnson, rechts op de foto, is waarschijnlijk de eerste die gebruik heeft gemaakt van de hotline.

Het duurt voor zover bekend dan nog vier jaar voor de speciale lijn daadwerkelijk in actie moet komen. President Lyndon B. Johnson (1963-1969) zoekt via deze weg contact met de  Russische premier Alexei Kosygin. Dat gebeurt in juni 1967, tijdens de zogenoemde Zesdaagse Oorlog tussen Israël enerzijds en Egypte, Jordanië en Syrië anderzijds. Hij wil een escalatie voorkomen nadat het Amerikaanse spionageschip USS Liberty was aangevallen, waarschijnlijk door Israëlische vliegtuigen. Het schip zinkt bijna en er vallen 34 doden te betreuren. Johnson wil duidelijk maken dat de VS geen militaire escalatie nastreven, ondanks dat de in het gebied aanwezige Zesde Vloot de paraatheid verscherpt.

President Trump staat tussen militairen tijdens de viering van het 250-jarig bestaan van de US Army.
Of president Trump de hotline al heeft gebruikt, ligt voor de hand gezien de situatie in de wereld. Maar het is geheim.

De invasie van Afghanistan is reden om de hotline te gebruiken

Jom Kippoer

Johnsons opvolger Richard Nixon (1969-1974) pakt in december 1971 ‘de telefoon’ op om met president Leonid Brezjnev de gespannen situatie rond India en Pakistan te bespreken. Dat gebeurt nogmaals als de tweede oorlog tussen Israël en de omliggende landen begint: de Jom Kipoeroorlog.

Platenhoes van de J. Geilsband met als titel Hot Line.
De Amerikaanse rockgroep The J. Geilsband liet zich inspireren door de hotline.

De Sovjetinvasie van Afghanistan is voor de recent overleden president Jimmy Carter (1977-1981) reden om contact te zoeken. Ronald Reagan (1981-1989) maakte meerdere keren gebruik van de hotline, onder andere om te communiceren over de situatie in Libanon en de onrust in Polen. Reagan was ook verantwoordelijk voor technologische upgrades van het systeem, zoals de introductie van high-speed faxmogelijkheden in 1983.

Links een rode telefoon zonder knoppen, rechts een roze telefoon met toetsen.
Links de rode telefoon die in het Jimmy Carter Library and Museum staat. Dit is een rekwisiet die de hotline tussen Washington en Moskou moet voorstellen. De roze telefoon rechts is wel echt en vormt de directe verbinding tussen Noord- en Zuid-Korea.

President Obama waarschuwt Rusland voor inmenging in de verkiezingen

Digitaal

Als we wat recenter kijken, spreekt Barack Obama (2009-2017) in 2014 zijn bezorgdheid uit tegen Vladimir Poetin over de bezetting van De Krim. Twee jaar later waarschuwt hij de Russische president om zich niet te bemoeien met de Amerikaanse verkiezingen.

President Joe Biden heeft de hotline met aan zekerheid grenzende waarschijnlijkheid gebruikt tijdens de Russische invasie van Oekraïne in 2022 om directe lijnen met Poetin open te houden, vooral om nucleaire escalatie te voorkomen.

De voorpagina van de Los Angels Times in oktober 1962.
De krant van 23 oktober 1962 voorspelt weinig goeds. De communicatie tussen Amerika en Rusland verloopt stroef en leidt bijna tot een kernoorlog. De installatie van de hotline voorkomt meer ellende. (Foto Elijah Van Zandt)

Er is nooit sprake geweest van een rode telefoon

Glasvezel

Ondanks de mythe en de populaire beeldvorming in een groot aantal films (Stanley Kubricks Dr. Strangelove), is er nooit sprake geweest van een telefoon, laat staan een rode. De oorspronkelijke verbinding bestaat uit een telex, die in staat is versleutelde tekstberichten te verzenden. Pas later is de technologie gemoderniseerd naar fax, satellietverbindingen en nu uiteindelijk beveiligde e-mail via glasvezel. In de VS wordt de hotline beheerd door het Pentagon, via de National Military Command Center, en in Rusland door het Kremlin of het ministerie van Defensie.

Naar de Inhoudsopgave