VR-bril helpt bij traumaverwerking

Pilotstudie met militairen en veteranen levert mooie resultaten op

Militairen en veteranen met een posttraumatische stressstoornis (PTSS) hebben baat bij traumabehandeling met een virtual reality (VR) bril. Dat blijkt uit de pilotstudie IMMERSE van het Expertisecentrum MGGZ (Militaire Geestelijke Gezondheidszorg). De resultaten zijn afgelopen maandag gepresenteerd in het Centraal Militair Hospitaal in Utrecht.

^{Tekst: Stijn Jaspers | Foto’s: sergeant-majoor Jan Dijkstra}

Palmen wuivend in de wind, de zee ligt er kalmpjes bij. Op een houten tafel liggen een fotoalbum en een blokje van het computerspel Tetris. Ook staat er een vintage radio met grote knoppen. Dat is wat een cliënt ziet zodra de VR-bril is opgezet. Het is meteen een andere wereld. Een hutje aan het strand. Terwijl elders onderzoekers live kunnen meekijken met het beeld.

De deelnemer zit op een bankje in een cabine die nog het meest lijkt op een belhokje. Links zit een paneel met een warmte-element en negen gaten om geuren te verspreiden. Via de speakers kan geluid worden afgespeeld. Alles staat klaar, de traumabehandeling kan beginnen.

Visuele en zintuigelijke ervaring

De VR-sessie levert een visuele en zintuigelijke ervaring waaraan deelnemers niet kunnen ontsnappen. “Dat is precies het doel: het doorbreken van vermijding”, legt onderzoeker Bastiaan Bruinsma uit. “Zowel militairen en veteranen, als behandelaren, noemen dit één van de grote pluspunten van deze nieuwe behandelmethode.”

Bruinsma is blij met de resultaten van de pilot die meer dan twee jaar duurde. “Gemiddeld namen PTSS-klachten af bij de zestien deelnemers. Het welzijn nam toe. Zij gaven hoge scores voor acceptatie en haalbaarheid van deze behandeling. Net als de behandelaars.” Elf deelnemers waren actief dienende militairen, de overige vijf oud-militair of veteraan. Dertien van hen waren eerder behandeld voor een trauma. De groep bestond uit één vrouw en vijftien mannen. Een subsidie van SZVK (Stichting ZiektekostenVerzekering Krijgsmacht) maakte de studie mogelijk.

Herinneringen oproepen

“Met de VR-bril ziet de cliënt foto’s en video’s die doen terugdenken aan het trauma. Deze heeft de deelnemer zelf geselecteerd en zijn vooraf doorgesproken met de behandelaar. Ook heeft de militair of veteraan twee muzieknummers geselecteerd. Een nummer dat het trauma triggert en een nummer dat positieve herinneringen oproept”, legt Bruinsma uit.  “De sessie start met het eerste nummer dat de deelnemer zelf start door de vintage radio aan te zetten. Daarna wordt via het fotoalbum een foto of video geopend. Samen met de behandelaar wordt het beeld besproken. Hierna wordt het spel Tetris gespeeld. Dat is nodig om het brein op iets anders te richten dan het trauma. Het tweede muzieknummer brengt de deelnemer na de sessie weer terug in het hier en nu. Na de VR-behandeling volgen nog één tot drie sessies om te reflecteren. Zo zijn de effecten op de lange-termijn blijvend.”

Tijdens de behandeling worden hartslag en ademhaling gemeten. Plus het aantal keren dat iemand met de ogen knippert. Dit om te bepalen hoe hoog de spanning zit. Want die kan soms stevig oplopen. “Het is één keer voorgekomen dat we na dertig minuten een sessie moesten staken”, vertelt Bruinsma. Tijdens de pilot duurden de meeste sessies 45 tot zestig minuten. Deelnemers hadden gemiddeld acht sessies nodig.

Geuren, hitte en wind

De behandelaar kan de militair of veteraan ook blootstellen aan geuren, hitte en wind. Tijdens de presentatie blijkt hoe realistisch dit voelt als onderzoeker Remco van Zijderveld, promovendus in het onderzoeksteam, de geur van verbrand rubber selecteert en het warmte-element aanzet. De geur verspreidt zich door de behandelkamer en de temperatuur in de cabine loopt op.

“Deze opties maken maatwerk mogelijk”, legt Bruinsma uit. “Heeft het trauma bijvoorbeeld te maken met een uitzending in Afghanistan? Dan zorgen warmte en het rumoer van dorpsgeluiden ervoor dat de herbeleving realistischer wordt. Daarmee kunnen PTSS-klachten gerichter worden behandeld.”

Soms wordt met de behandelaar gezocht naar een specifiek geluid of geur. “Een veteraan van Dutchbat werd getriggerd door een brommend, trillend geluid. Vergelijkbaar met een trein of vrachtauto die voorbij dendert. Samen zijn we op zoek gegaan. We weten nu wat hem triggerde; de dieselgeneratoren op de basis in Bosnië. Dit geluid hebben we toegevoegd aan zijn behandeling.”

Het blijkt echter niet eenvoudig om aan elk gewenst geluid of geur te komen. Op dit moment kan de cabine negen geuren verspreiden. Zes vaste geuren (zee, rook, bos, diesel, eucalyptus en brandend rubber) en drie extra, flexibele opties.

“Deze cabine is door het bedrijf Sensiks gebouwd als een multi-zintuiglijke cabine. Maar niet specifiek voor traumabehandeling bij militairen en veteranen. Als wij een goede sample van de geur van kruit zoeken of nog heftiger, lijkengeur, dan is dat niet beschikbaar. Maar samen met de cabinebouwer en Infinity Labs, softwareontwikkelaar van de VR-bril, is het steeds gelukt zo goed mogelijk maatwerk te bieden voor de doelgroep.”

Experimentele behandeling

De komende periode analyseren Bruinsma en zijn team de onderzoeksresultaten verder. Hierbij wordt bekeken wat nodig is om cabine en bril op te nemen in het behandelaanbod. Wanneer de VR-bril breed beschikbaar komt voor militairen en veteranen met PTSS, is volgens Bruinsma nog niet te zeggen. “Behandelaars kunnen de VR-bril wel aanvragen als experimentele behandeling”, zegt hij. “Maar pas als de huidige behandelingen bij een cliënt niet aanslaan. De behandeling kan dan hier in Utrecht waar de cabine, VR-bril en bijbehorende apparatuur staan of in Zwolle waar een mobiele setup staat.”

De sessie loopt op zijn eind. Onderzoeker Van Zijderveld schakelt de VR-bril en cabine uit. De geur van verbrand rubber vervliegt langzaam. De behandelkamer komt weer op kamertemperatuur nu het warmte-element uit is. De deelnemer is weer in het hier en nu. Net als hopelijk straks alle militairen en veteranen met PTSS-klachten.