Terugkijker

Het is weer tijd voor een blik op de kalender. In de rubriek 'Terugkijker' richten we het vizier om de week op een gebeurtenis uit het verleden. Van militair-historische aard en gebeurtenissen waarbij Defensie betrokken was, maar ook situaties die invloed hebben gehad op de hele wereld.

^{Tekst: Evert Brouwer | Foto's: diversen}

Om hiermee het ‘o ja-gevoel’ op te roepen, maar ook omdat we in deze jachtige tijd gebeurtenissen vaak zo snel vergeten of ons deze niet meer exact herinneren. Vandaag gaan we terug naar 7 maart 1936, toen Hitler-Duitsland de gedemilitariseerde zone van Rijnland-Palts binnentrok.

Direct na zijn verkiezing in 1933 stapt Rijkskanselier Hitler met Duitsland uit de Volkenbond. Ook beginnen de nazi’s tegen de afspraken in met een grootschalig herbewapeningsprogramma. In 1935 volgt de algemene dienstplicht.

Dat alles is tegen de Verdragen van Versailles en Locarno (zie https://magazines.defensie.nl/defensiekrant/2024/45/04_terugkijker_45) in, maar er zijn totaal geen gevolgen. Het volgende doel is Rijnland-Palts, dat na de Eerste Wereldoorlog als een buffer tussen Duitsland en Frankrijk is aangewezen. De stap van Adolf Hitler betekent wéér een directe schending van internationale verdragen.

Heim ins Reich

Dat leidt ook nu niet tot felle politieke of militaire tegenreacties van Frankrijk, Groot-Brittannië en andere grootmachten. Sterker nog: de Franse bezettingstroepen trekken zich met de staart tussen de benen terug uit Rijnland.

Dit gebrek aan reactie heeft verstrekkende gevolgen. Hitler voelt zich nu onbedreigd om een paar jaar later Oostenrijk (Der Anschlüss) en Sudentenland (een industriële regio in Tsjechië, veel Duitstaligen) in te lijven.

Het is het begin van de vervulling van drie van zijn idealen: een streep door de door hem zo gehate Verdragen van Versailles en Locarno, het verenigen van alle Duitstaligen binnen één groot Duits rijk (Heim ins Reich) en het zorgen voor ruimte (Lebensraum) voor het Duitse volk in Oost-Europa.

Maginotlinie

Frankrijk heeft de meeste reden om zich bedreigd te voelen door de herbezetting van Rijnland, omdat dit gebied de natuurlijke buffer tegen een mogelijke Duitse aanval is. Toch blijft de Franse regering passief. Een belangrijke reden is de politieke instabiliteit: Frankrijk heeft in korte tijd meerdere kabinetten versleten en kampt met economische malaise. Ook richt de Franse militaire strategie zich op de verdediging en het land denkt met de zogenoemde Maginotlinie de defensie langs de grens met Duitsland goed voor elkaar te hebben.

Angst voor oorlog

De andere grootmacht in het westen, Groot-Brittannië, heeft (nog) niet te vrezen van militaire dreiging uit Duitsland. Veel Britten vinden dat Duitsland te hard is aangepakt met het Verdrag van Versailles en zien de herbezetting als een logisch herstel van de Duitse soevereiniteit. De Britse regering, onder premier Stanley Baldwin, wil ook geen oorlog riskeren voor iets wat zij als een interne Duitse kwestie zien. De verschrikkingen van de Eerste Wereldoorlog liggen nog vers in het geheugen en veel politici geloven dat toegeven aan Hitler de vrede bewaart.

De Nederlandse regering, onder leiding van premier Hendrik Colijn, reageert ook nauwelijks op de Duitse herbezetting van Rijnland. De regering-Colijn ziet Duitsland als een potentiële dreiging, maar ook als een belangrijke handelspartner. Dat laatste geeft vaak de doorslag.

Krim

De passiviteit van grootmachten in 1936 vertoont overeenkomsten met de reactie op de Russische annexatie van de Krim in 2014 en de grootschalige invasie van Oekraïne in 2022. Net als destijds bij Duitsland, is in eerste instantie vooral diplomatiek en met sancties gereageerd op de Russische agressie. Daarvan is de Russische president Poetin totaal niet onder de indruk. Ook is er nu een grote verdeeldheid en instabiliteit in de wereldpolitiek en dreigt een economische crisis. De geschiedenis heeft geleerd dat een agressor die eenmaal succes boekt zonder gevolgen, zich dan gesterkt voelt om verder te gaan.