Terugkijker

Het is weer tijd voor een blik op de kalender. In de rubriek 'Terugkijker' richten we het vizier om de week op een gebeurtenis uit het verleden. Van militair-historische aard en gebeurtenissen waarbij Defensie betrokken was, maar ook situaties die invloed hebben gehad op de hele wereld.
 

^{Tekst: Evert Brouwer | Foto's: Diversen}

Om hiermee het ‘o ja’-gevoel op te roepen, maar ook omdat we in deze jachtige tijd gebeurtenissen vaak zo snel vergeten of ons deze niet meer exact herinneren. Vandaag gaan we terug naar 1 december 1925, toen in Londen het Verdrag van Locarno werd ondertekend. Dit in de vergetelheid geraakte pact had het begin moeten zijn van blijvende vrede in West-Europa. Het ging later de geschiedenis in als ‘het verdrag dat Hitler nog meer haatte dan het Verdrag van Versailles’.

De Eerste Wereldoorlog en al zijn verschrikkingen zijn in oktober 1925 nog niet lang niet vergeten; de roep om vrede klinkt steeds harder. De sluwe Duitse minister van Buitenlandse Zaken, Gustav Stresemann, ziet daarin kansen. Het Verdrag van Versailles, opgesteld in 1919, verplicht Duitsland tot enorme herstelbetalingen en het inleveren van grondgebied. Stresemann wil een ​​einde te maken aan de Franse bezetting van het Rijnland en de internationaal opgelegde ‘boetes’ op z’n minst verlagen.

Volkenbond

De Duitse bewindsman roept zijn Franse en Britse ambtgenoten, de staatsman Aristide Briand en Austen Chamberlain (een halfbroer van de latere premier Neville Chamberlain), op over een ​​nieuw verdrag te onderhandelen. Hij stelt voor dat zijn land daarbij de grenzen met Frankrijk en België accepteert en belooft geen oorlog te voeren bij het oplossen van meningsverschillen met Frankrijk. Anderzijds moet Duitsland kunnen toetreden tot de Volkenbond, de uiteindelijk weinig succesvolle voorloper van de Verenigde Naties.

Mussolini

In het najaar van 1925 komen zij in het mondaine Zwitserse vakantieoord Locarno bij elkaar om de langdurige vrede te bespreken. Kern van de acht verdragen die op tafel liggen, is het zogenaamde Rijn-pact. Hierin zien Duitsland enerzijds en Frankrijk en België anderzijds af van ‘een gewelddadige verandering van hun grenzen’. Vrede dus. Engeland en Italië staan voor de naleving van het pact garant. Vandaar de aanwezigheid van de Italiaanse dictator Benito Mussolini. De Belgische minister van buitenlandse zaken Emile Vandervelde schuift ook als direct betrokkene aan.

Cordon sanitaire

De deelname van grootmacht Groot-Brittannië spreekt vooral Briand aan. Frankrijk is op zoek naar een militair bondgenootschap in het westen om tegenover Duitsland te staan. Er lag in het oosten al een cordon sanitaire rond Duitsland, want de Fransen hebben zich verbonden met Polen, Tsjechoslowakije, Roemenië en Joegoslavië. De landen mogen trouwens alleen toekijken en vooral Polen komt uiteindelijk als verliezer uit de onderhandelingen. Op 1 december 1925 ondertekenen de betrokkenen het verdrag op het Ministerie van Buitenlandse Zaken in Londen.

Het Pact van Locarno leidt zowaar tot ontspanning in de West-Europese politiek. Duitsland is door het verdrag weer een gelijkwaardige Europese grootmacht. In 1926 treedt Duitsland toe tot de Volkenbond, een belangrijke stap in de verbetering van de internationale verhoudingen.

Het einde

Aanvankelijk wordt het Pact geprezen en staat zelfs bekend als het begin van een positieve stemming over vrede op aard: de Locarno Spirit genaamd. Aristide Briand ontvangt zelfs de Nobelprijs voor de Vrede voor zijn inspanningen.

Het optimisme is echter van korte duur. In 1929 stort de financiële wereld ineen waardoor de spanningen weer toenemen. De opkomst van Adolf Hitler in Duitsland ondermijnt vervolgens de diplomatieke vooruitgang die in Locarno is geboekt. Op 7 maart 1936 trekt Hitler het door Frankrijk bezette Rijnland in. Frankrijk mobiliseert niet en ‘scheidsrechter’ Groot-Brittannië kijkt naar Italië.

Mussolini, die inmiddels een verbond met Hitler heeft gesmeed, doet niets en reageert niet eens op diplomatieke berichten. Daarmee komt het Verdrag van Locarno vrij geruisloos tot een einde.

Tegen die tijd zijn Briand en Stresemann al overleden. Chamberlain roept tot zijn dood in 1937 op tot meer en snellere herbewapening, om de groeiende dreiging van nazi-Duitsland het hoofd te bieden. Tevergeefs, net als de poging om met het Verdrag van Locarno tot wereldvrede te komen. Anders was Gustav Stresemann ongetwijfeld de wereld ingegaan als ‘de grootste diplomaat van deze eeuw’, zoals Austin Chamberlain hem omschreef.