‘Wij beschermen Nederland door waakzaam en zichtbaar te zijn’
Het escorteren van schepen van niet-bondgenoten of partners door het Nederlandse deel van de Noordzee is een vaste taak van de Koninklijke Marine. Het ‘schip van de wacht’ voert deze taak uit. Zr.Ms. Friesland is een van de patrouilleschepen (ocean-going patrol vessel - OPV) die deze rol vervult. Commandant kapitein-luitenant ter zee Kirsten Gouw-Savelberg: “Wij hebben een permanente rol bij het beschermen van de vitale infrastructuur, in en onder water.”
Tekst: Stijn Jaspers | Foto's: archief Mediacentrum Defensie, crew NH90
In juli 2023 besloot het toenmalige kabinet dat Defensie een grote permanente rol kreeg bij de bescherming van het Nederlandse deel van de Noordzee. Daarmee werd het escorteren van schepen van niet-NAVO bondgenoten of partners een vaste taak van de Koninklijke Marine. Het gaat dan om schepen die varen in de zogenoemde Nederlandse exclusieve economische zone (EEZ).

“Het schip van de wacht is terug van (niet) weggeweest”, legt kapitein-luitenant ter zee Kirsten Gouw-Savelberg uit. “De Noordzee heeft natuurlijk altijd tot ons werkterrein behoord. Maar deze taak is in 2023 formeel vastgelegd. In de praktijk betekent dit dat schepen van de Koninklijke Marine worden ingeroosterd om dienst te doen als schip van wacht. Dit betekent dat wij tijdens een dienst op basis van informatie van het Maritiem Hoofdkwartier in Den Helder uitvaren om een schip te escorteren. Als wij al op zee aan het werk zijn, verleggen wij onze koers naar het schip in kwestie. Indien nodig wordt hierbij de maritieme gevechtshelikopter NH90 ingezet. Deze vliegt, als wij schip van wacht zijn, niet vanaf Zr.Ms. Friesland, maar vanaf de wal.”

Vitale infrastructuur
Het belang van de Noordzee kan moeilijk overschat worden. Op de zeebodem ligt vitale infrastructuur, zoals (internet)kabels en pijpleidingen voor olie en gas. In zee staan booreilanden en windmolenparken. Het is ook een van de drukste zeeën ter wereld. Elk jaar varen 260.000 schepen in het Nederlandse deel van de Noordzee.
‘Iedereen aan boord voelt dat we in andere tijden leven’
Dit alles maakt de Noordzee interessant voor (statelijke) actoren met kwade bedoelingen, erkent Gouw-Savelberg: “De dreiging van sabotage van vitale infrastructuur in en onder zee is reëel. In de Oostzee gebeurt dit al.” Vorig jaar raakten onderzeese kabels tussen Finland en Estland beschadigd. Een schip van de Russische schaduwvloot lijkt hiervoor verantwoordelijk.
Escorteren of begeleiden? Een militaire nuance
De woorden ‘escorteren’ en ‘begeleiden’ worden vaak door elkaar gebruikt. Logisch, want ze betekenen ook nagenoeg hetzelfde. Maar dat geldt niet in een militaire context. Escorteren door Defensie gebeurt bewapend en in het zicht van de tegenpartij. Het begeleiden kan zowel door Defensie als een niet-militaire partij worden uitgevoerd. Ook dit is in het zicht van de tegenpartij, maar onbewapend.
Recht op doorvaart
De commandant van Zr.Ms. Friesland benadrukt dat niet elke escorte hoeft te betekenen dat er een dreiging is voor de vitale infrastructuur op de Noordzee. “In de EEZ geldt een internationaal afgesproken recht van doorvaart. Schepen van niet-bondgenoten mogen hier dus varen. Maar wij houden ze wel graag in de gaten. Wij zijn waakzaam en zichtbaar. En geven het signaal af dat Nederland een veilige Noordzee zeer serieus neemt.”

Tijdens het escorteren vaart het schip van de wacht op veilige afstand mee totdat het andere schip de Nederlandse EEZ heeft verlaten. In principe vindt geen communicatie plaats tussen beide schepen.
‘Wij zijn waakzaam en zichtbaar’
Op de Noordzee wordt intensief samengewerkt met de collega’s van de Britse en Belgische marine. “Wij onderhouden contact over de schepen van niet-bondgenoten en ondersteunen elkaar waar nodig”, legt Gouw-Savelberg uit. “Zo escorteren wij soms een schip in de Belgische EEZ en varen de Britten door onze EEZ voor een escorte als dat ons operationeel beter uitkomt.”
Samenwerken aan veilige Noordzee
Veel instanties hebben een rol bij de veiligheid op de Noordzee: van de marine en de kustwacht tot het ministerie van Infrastructuur en Waterstaat, het Openbaar Ministerie en de inlichtingendiensten. Het kabinet laat onderzoeken of één nationale autoriteit voor de Noordzee de veiligheid verder kan vergroten. Los daarvan wordt de komende tijd een integraal Noordzeebeleid uitgewerkt, zodat in elke situatie duidelijk is wie welke verantwoordelijkheid draagt.
Samenwerking met andere landen die aan de Noordzee grenzen is ook essentieel. Onlangs werd er al een intentieverklaring met de andere Noordzeelanden gesloten om de samenwerking te verdiepen op onder andere het delen van informatie, best practices en gezamenlijke crisisbeheersing. Vorige week heeft de eerste werksessie plaatsgevonden in Nederland. Een goede start van een belangrijke samenwerking.

Lezing geopolitiek aan boord
Gouw-Savelberg is bijna een jaar commandant van Zr.Ms. Friesland. Haar loopbaan bij de Koninklijke Marine begon 26 jaar geleden. Zij is vaak op missie geweest. De wereld is immers al langer onrustig. Maar de tijd waarin we nu leven, is volgens haar anders.
“Ik ben op antipiraterijmissie geweest. En ben uitgezonden voor de maritieme deelname aan Enduring Freedom. Maar de geopolitieke spanning van nu is anders. Het klopt echt dat het geen oorlog is, maar ook geen vrede. De nadruk van ons werk ligt daarom op de eerste hoofdtaak van Defensie; het beschermen van het eigen grondgebied en dat van bondgenoten. Hier worden wij aan boord ook actief over geïnformeerd. Zo verzorgde een expert onlangs in de eetzaal een lezing over geopolitiek. Heel interessant om klip en klaar, in heldere taal, de stand van de wereld voorgeschoteld te krijgen en met mijn bemanning van gedachten te wisselen. Ik merk dat iedereen aan boord voelt dat we in andere tijden leven. En waarom het zo belangrijk is om de Noordzee te beschermen.”
Defensiepagina Beveiliging Noordzee
Benieuwd hoe vaak de Koninklijke Marine schepen heeft geëscorteerd en om welke schepen het gaat? Bekijk het actuele overzicht op de Defensie-pagina Beveiliging Noordzee.