‘Ik herinner me de geuren, geluiden en beelden van oorlog’, zegt CDS
Commandant der Strijdkrachten generaal Onno Eichelsheim breekt een lans voor militairen met fysieke en mentale wonden. Tijdens de uitreiking van de Carnegie Wateler Vredesprijs aan de krijgsmacht nam hij zijn toehoorders mee naar zijn eigen uitzending in Bosnië. Die liet hem niet ongeroerd. “Ik applaudisseer voor degenen die de moed vinden erover te praten. Zelf vind ik dat moeilijk om te doen.”
Tekst: kapitein Joris van Duin | Foto: sergeant-majoor Cristian Schrik en Mediacentrum Defensie
“Dertig jaar geleden werd ik als helikopterpiloot naar Bosnië gestuurd. Ik zag het geweld dat mensen elkaar kunnen aandoen als ze elkaar als onmenselijk beschouwen. Tot op de dag van vandaag staat dit in mijn geheugen gegrift: de donkerste hoeken van de mensheid. Ik herinner me nog de geuren, geluiden en beelden van die oorlog”, vertelt Eichelsheim op het podium in het Vredespaleis in Den Haag, vlak voor hij de prestigieuze vredesprijs in ontvangst neemt.
Emotie
“Daarom probeer ik te voorkomen dat ik over land door Bosnië reis. Ik weet dat veel veteranen die actief waren in Bosnië hetzelfde voelen. Het feit dat ik met eigen ogen oorlog heb gezien, motiveert me elke dag om ervoor te zorgen dat we klaar zijn om onszelf te verdedigen.” Hij stopt met praten. Even is het muisstil in het auditorium van het Vredespaleis. Zijn eigen woorden komen binnen, ook bij de generaal zelf. Applaus uit de zaal volgt.
Een uur later is de zaal leeg, de emotie wat gezakt en blikt de CDS terug.
Carnegie Wateler Vredesprijs
De Carnegie Wateler Vredesprijs is de een-na-oudste vredesprijs ter wereld en wordt sinds 1931 uitgereikt in het Vredespaleis in Den Haag. Hiermee eert de Carnegie Wateler Stichting personen of instellingen die internationale vrede bevorderen, in woord, daad of geschrift. Illustere namen gingen de krijgsmacht voor. Denk aan Jean Omer Marie Gabriel Monnet, voorvechter van de voorlopers van de huidige Europese Unie. Of UNICEF, dat al meer dan vijftig jaar opkomt voor de rechten van kinderen, waar dan ook ter wereld.
Erkenning
De generaal is ongelooflijk trots dat Defensie dit jaar de vredesprijs ontvangt. “Ik zie het als erkenning voor al het werk dat de krijgsmacht bij vredesmissies uitvoert. Je ziet ons vaak in uniform en mensen denken dan aan oorlog. Maar de werkelijkheid is vaak heel anders. Door gebruik te maken van dit machtsmiddel kunnen we uiteindelijk vrede bereiken. Humanitaire operaties, helpen in gebieden waar een rechtstaat wordt opgebouwd; dat komt allemaal terug in deze prijs. Ik hoop dat onze mensen dit als erkenning voelen voor het werk dat ze dagelijks doen.”
‘Het kan schadelijk zijn voor soldaten als ze niet zo effectief kunnen zijn als ze zouden willen’
Eichelsheim prijst de mannen en vrouwen in uniform, die ervoor kiezen om zichzelf te pushen en zo bij te dragen aan een groter goed. “Zij zijn het menselijk hart van de strijdkrachten. Dat hart gaat harder kloppen als we onze kracht gebruiken om anderen te helpen. Om onze kracht te gebruiken voor het goede. Om extreem veeleisend te zijn voor jezelf, om de taaiste, sterkste en dapperste versie van jezelf te worden – niet voor je eigen bestwil, maar voor de bescherming van de mensheid. Juist daarom kan het zo schadelijk zijn voor soldaten als ze niet zo effectief kunnen zijn als ze zouden willen.”
Leed
Universitair hoofddocent Sociale Gedragswetenschappen aan de Nederlandse Defensie Academie Tine Molendijk kan dat duiden. Ze bestudeert de sociale en psychologische impact van geweld en morele dilemma’s binnen de krijgsmacht. In een videoboodschap nam ze de zaal vol aanwezigen mee in het leed dat sommige militairen oplopen tijdens vredesmissies.
‘Je hebt er mensen laten doodgaan’
Zoals Bob, die in 1995 diende tijdens de val van de Bosnische enclave Srebrenica. Servische troepen pleegden er genocide op bijna 8.000 mannen en jongens. “Vlak nadat hij thuiskwam in Nederland, zei iemand tegen hem: ‘je hebt er mensen laten doodgaan’. Er is niets ergers wat je tegen hem kan zeggen. Het zorgt voor diepe woede richting burgers die geen idee hebben wat daar echt is gebeurd. Tot vandaag de dag vraagt hij zichzelf af: heb ik inderdaad mensen dood laten gaan? Al weet Bob tegelijkertijd dat hij heeft gedaan wat hij kon om mensen te helpen en te beschermen.”
Meer dan tachtig vredesmissies
De krijgsmacht krijgt de Carnegie Wateler Vredesprijs voor alle inzetten in meer dan tachtig vredesoperaties ter wereld. “De Nederlandse krijgsmacht speelt een essentiële rol in de bevordering van internationale vrede en veiligheid”, stelt juryvoorzitter Elisabeth Wesseling-van Gent. “Met deze prijs willen wij alle Nederlandse militairen danken, die dagelijks hun eigen grenzen verleggen om de grenzen van anderen te beschermen. De leden van de krijgsmacht zetten hun eigen levens in om wereldwijd democratie en vrede te behouden of op te bouwen.”
Echte impact
Molendijk benadrukt dat vechten voor vrede moreel heel ingewikkeld kan zijn. “Vrede komt niet aanwaaien. Het betekent in de modder staan, omgaan met lastige dilemma’s en je handen ‘vies’ maken. Letterlijk, maar ook metaforisch. Soms moeten militairen moreel verwarrende beslissingen maken, om een groter doel te bereiken. Of om groter lijden te voorkomen. Voor militairen zijn dit geen abstracte puzzels, maar uitdagingen met echte impact.”
Ze doet een oproep aan de maatschappij. “We vragen van hen moeilijke keuzes te maken in moeilijke omstandigheden. We verwachten dat ze hun handen ‘vies’ maken en het gewicht ervan voelen. Dat is een enorme verantwoordelijkheid. Het is er een die wij allemaal moeten delen. We hebben de maatschappelijke plicht om morele dilemma’s te erkennen en te omarmen. Want als wij die dilemma’s negeren, laten wij ze over aan militairen die hun handen ‘vies’ maken, terwijl wij die van ons ‘schoon’ houden.”
‘Ik wil laten zien dat het goed is om dit soort dingen te bespreken’
Terug naar het auditorium naast het Vredespaleis in Den Haag. Volgens CDS Eichelsheim laten die morele dilemma’s tijdens vredesmissies per definitie sporen na. “Bij de één meer dan bij de ander. Je ziet inhumaan gedrag. Soms kan je helpen, soms ook niet. Daarmee moet je als militair dealen. Daarom is het goed om te benadrukken dat militairen erover kunnen praten. Dat deed ik vandaag over Bosnië. Ja, dat was emotioneel. Maar ik wil laten zien dat het goed is om dit soort dingen te bespreken.”
Geldprijs
Om zijn woorden kracht bij te zetten, schenkt Eichelsheim de geldprijs van 35.000 euro die bij de vredesprijs hoort, aan ARQ Nationaal Psychotrauma Centrum. “Deze organisatie verricht betekenisvol werk om mensen te helpen, die zijn getroffen door oorlog en humanitaire rampen. Zoals vluchtelingen, journalisten, ambulancepersoneel, politie en veteranen.”
