De Noorse stad Hammerfest stond weken geleden in het teken van de grote NAVO-oefening Nordic Response. Nederlandse mariniers trainden er onder meer een amfibische landing. Die plek is niet toevallig gekozen. Vierhonderd kilometer verderop ligt in Rusland een militaire zeehaven en daarom is deze noordelijke uithoek van Europa van groot strategisch belang. Hammerfest kreeg jaren geleden bovendien al eens opvallend bezoek uit Rusland…
Tekst: Kapitein Joris van Duin | Foto’s: Stichting One Whale, kapitein Joris van Duin
‘Het was overduidelijk geen ‘wild’ dier’
Het is april 2019 als een wit schepsel in zee de aandacht van een Noorse vissers trekt. Walvissen komen hier in het noordelijkste puntje van de wereld wel vaker voor, maar zo nadrukkelijk vlakbij de mensen? Dat is vreemd. De witte beloega lijkt verstrikt te zitten in een net. Om het dier te bevrijden hijst een van de vissers zich in een rood, waterdicht pak en springt het water in. Het dier schrikt niet. Het menselijke gezelschap lijkt hem juist te animeren.
Geen ‘wild’ dier
De visser snijdt het net kapot, dat erg lijkt op een tuigje. Hij neemt het mee aan boord en seint de instanties in over zijn ontdekking. De Noor Tor Arlid Guleng uit Hammerfest hoort het nieuws en besluit om naar het dier op zoek te gaan. “Het was best wel cool om hem in zee te zien zwemmen, maar het was overduidelijk geen ‘wild’ dier. Toen mijn vrouw en ik weer wegvoeren, bleef hij onze boot volgen terwijl we niks speciaals deden”, vertelt Tor tegen de Defensiekrant.
‘Deze arctische dieren zijn erg sociaal en je kunt ze net als honden trainen’
Inlichtingendienst
Ondertussen verdiepen onderzoekers zich in het ‘tuigje’. Ze denken dat het een op maat gemaakt harnas is, omdat het zo strak om de witte walvis zat. Ook ontdekken ze een houder voor een GoPro-camera en de tekst ‘St. Petersburg’.
De Noorse inlichtingendienst PST komt in actie en deskundigen op militair en arctisch gebied zijn in rep en roer. Hun donkerbruine vermoeden is dat de beloega deel uitmaakt van een Russisch onderzoeksprogramma. Daarmee wordt het dier wereldnieuws. Hebben we hier te maken met een spion? Media als The Guardian, BBC en National Geographic duiken op het verhaal. De inwoners van Hammerfest omarmen het dier en geven het de naam Hvaldimir. Het is een samentrekking van Hval (walvis) en Vladimir, de voornaam van de Russische president Poetin.
Het werkt de populariteit van het zoogdier in de hand. Online staan talloze beelden van mensen die Hvaldimir voeren in de plaatselijke haven. Op een van de filmpjes duikt hij zelfs een telefoon op uit het water die kort daarvoor in zee is gevallen. “Hvaldimir is een uniek geval”, zegt maritiem bioloog Victoria Pyne Vinje van Stichting One Whale, die zich over Hvaldimir ontfermt. “Hij zoekt veel interactie met mensen. In het begin was hij ook afhankelijk van personen die hem voerden. Hij was niet in staat zijn eigen eten te vangen.”
Experimenten
Maar waar komt Hvaldimir nou vandaan? Audun Rikardsen, docent aan de Arctic University of Norway in Tromsø, dacht gelijk aan Rusland. “Beloega’s zijn heel intelligent. Ze zijn sociaal en je kunt ze net als honden trainen”, zei hij tegen de BBC. Media linkten Hvaldimir in 2019 aan het Russische Moermansk. Dat ligt iets meer dan vierhonderd kilometer van Hammerfest en herbergt de Noordelijke Vloot van Rusland. Zo doken satellietfoto’s op van een bassin waar netten, kooien en beloega’s op te zien zijn. Met andere woorden: dit zou weleens de trainingslocatie kunnen zijn waar Hvaldimir vandaan komt.
Mijnen opsporen
Volgens experts kent Rusland een traditie in het trainen van walvissoorten en dolfijnachtigen voor militaire doeleinden. Zo zouden dolfijnen de marinehaven van Sevastopol op de door Rusland bezette Krim in Oekraïne bewaken. De dieren kunnen worden afgericht om dieper in zee mijnen en andere objecten op te sporen. In de Noordelijke IJszee gaat het juist om zeehonden en witte walvissen, omdat die beter tegen de kou kunnen.
Volgens maritiem bioloog Vinje vertoont ook Hvaldimir dergelijke trekjes. “We horen en zien dat-ie soms kabels en touwen onder water in schroeven van boten stopt. Alsof hij die schepen probeert te saboteren”, vertelt ze. “Dit is geen natuurlijk gedrag.”
Bewust ingezet
De grote vraag is of Hvaldimir bewust in Noorwegen is ingezet of dat hij mogelijk is ontsnapt uit Russische gevangenschap. Een Russische militair woordvoerder zei daar tegen de BBC het volgende over: “Als we dit dier zouden gebruiken voor spionage… Denkt u dan dat we een mobiel telefoonnummer zouden toevoegen met de boodschap: bel dit nummer alstublieft.” Maar ontkennen deed hij het niet.
Dus welk verhaal Hvaldimir nou werkelijk met zich meedraagt, zullen we waarschijnlijk nooit zeker weten. Ook de Noor Tor Arlid Guleng niet. “Ik gaf nooit zoveel om alle speculaties die rondgingen. Wie Hvaldimir heeft getraind, zal er waarschijnlijk nooit iets over vertellen.”
‘Wie Hvaldimir heeft getraind, zal er waarschijnlijk nooit iets over vertellen’
Uitgestrekte kust
En Hvaldimir? Volgens de organisatie One Whale zwemt-ie momenteel ‘ergens’ voor de uitgestrekte kust van Noorwegen, maar hoort-ie eigenlijk honderden kilometers noordelijker bij zijn soortgenoten in het wild. In Hammerfest zijn ze Hvaldimir in elk geval niet vergeten. Dat blijkt wel uit alle prullaria van deze Russische 007 die ze in toeristenwinkeltjes verkopen.
